Michelangelolaan 2
5623 EJ Eindhoven

040 - 239 91 11

Voedingsadviezen bij inflammatoire darmziekten (IBD) (Folder)

Deze folder geeft u informatie over de rol van voeding bij inflammatoire darmziekten. In de folder vindt u praktische adviezen over het verkrijgen van een gezond eetpatroon voedingsadviezen bij ongewenst gewichtsverlies, diarree en winderigheid.

Het is goed u te realiseren dat de situatie in uw geval anders kan zijn dan is beschreven.

Wat zijn inflammatoire darmziekten?

Tot de inflammatoire (ontstekingsachtige) darmziekten oftewel inflammatory bowel disease (IBD) behoren de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa. Bij beide ziektebeelden raken delen van de darm ontstoken.

De ziekte van Crohn kan voorkomen in (alle lagen van) de dunne en dikke darm. Maar de ontstekingen kunnen zich ook uitbreiden tot de rest van het spijsverteringskanaal, zoals de maag en slokdarm. Vaak voorkomende klachten zijn buikpijn, koorts, verminderde eetlust, gewichtsverlies, diarree langer dan vier weken en vermoeidheid. Als de ontsteking doorgroeit naar andere darmgedeeltes, omliggende organen of de huid ontstaan fistels (verbindingen tussen organen). Soms kan er een vernauwing in de darm ontstaan (stenose) door een acute ontsteking of door littekenweefsel.

Bij Colitis Ulcerosa zitten de ontstekingen alleen in het slijmvlies van de dikke darm. Vaak voorkomende klachten zijn diarree, bloed en slijm bij de ontlasting, lichte tot heftige buikpijn, verlies van eetlust en vermoeidheid.

De ontstekingen in de darm ontstaan door een fout in het afweersysteem (auto-immuunziekte). Het afweersysteem valt dan zonder reden de gezonde darmcellen aan. Er is niet één duidelijke oorzaak aan te wijzen, het ontstaat door een combinatie van factoren (erfelijkheid/ omgevingsfactoren). De ernst van de ziekte wisselt in fase van ontstekingen maar ook fase van rust. De ziekte is niet te genezen, maar wel te behandelen. De behandeling is gericht op het verkrijgen en/of behouden van remissie (rustige fase zonder ontstekingen).

Rol van voeding bij inflammatoire darmziekten

Voeding speelt tijdens de verschillende fases een rol. Hieronder vindt u een overzicht van de voedingsadviezen tijdens een remissie en in een opvlammingsfase.

Voeding in remissie fase

Voor mensen met chronische inflammatoire darmziekten is er geen specifiek dieet, maar is het wel belangrijk om aandacht te hebben voor gezonde voeding. Gezonde voeding draagt bij aan een gezond gewicht, hogere weerstand en spoedig herstel na een eventuele operatie.

Gezonde voeding
Het lichaam heeft elke dag een bepaalde hoeveelheid koolhydraten, vetten, eiwitten, vezels, vitamines, mineralen en vocht nodig. Om voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen is het belangrijk om gevarieerd te eten. Het Voedingscentrum heeft daarom de schijf van vijf samengesteld. In deze schijf staan vijf verschillende vakken. Wanneer elke dag uit alle vijf de vakken gegeten en gedronken wordt, eet iemand goed en gevarieerd. Daarnaast geeft de Gezondheidsraad aanbevelingen voor de gewenste hoeveelheid van elke voedingsstof. Voor meer informatie over de schijf van vijf verwijzen we u naar www.voedingscentrum.nl.

Regelmatig ervaren IBD patiënten voedingsproblemen bij bepaalde voedingsmiddelen zoals bijvoorbeeld zuivel (lactose), kruiden, vette- , gas vormende- of vezelrijke producten. Waak er voor dat u teveel voedingsmiddelen weg laat uit uw voeding want hierdoor loopt u meer risico op tekorten. Overleg hier over met uw diëtist.

Beweging
Beweging is een belangrijk onderdeel om in een goede conditie te komen of te blijven. Beweging zorgt voor spier ontwikkeling wat uw algehele gesteldheid ten goede komt. Probeer dagelijks minimaal een half uur aan lichaamsbeweging te doen. Vraag eventueel advies aan een fysiotherapeut.

Winderigheid
Inflammatoire darmziekten zorgen vaak voor meer winderigheid door een verminderde darmwerking. Met een aantal dingen kan rekening worden gehouden tegen winderigheid.

• Lucht inslikken: hoe meer lucht wordt ingeslikt, hoe meer gasvorming er ontstaat in de darmen. Eet rustig en praat niet teveel tijdens het eten.
• Koolzuur, zoals in frisdrank en bier, geeft meer kans op winderigheid.
• Kauwgom leidt vaak tot het inslikken van meer lucht
• Een aantal voedingsmiddelen kunnen meer gasvorming geven zoals koolsoorten, ui, paprika, prei, peulvruchten, nieuwe aardappelen, vruchtensap, suiker en zoetstoffen. Waak er echter voor dat u teveel voedingsmiddelen weg laat, vermijd ze alleen in periodes van klachten.

Voeding tijdens opvlammingsfase

Bij een actieve ziekte periode heeft het lichaam meer voedingsstoffen (energie en eiwit) nodig om te vechten tegen ontstekingen en bacteriën. Daarnaast kan een frequente dunne ontlasting voor meer verlies van vocht, vitamines en mineralen zorgen. Dus extra aandacht voor de voeding is belangrijk.

Ondervoeding / gewichtsverlies
Door klachten zoals buikpijn, diarree, koorts en verminderde trek in eten kan ondervoeding ontstaan. In fase van actieve ontsteking en diarree neemt de dunne darm mogelijk minder voedingsstoffen op en gebruikt het lichaam reservevoorraden in vet- en spierweefsel en kan ondervoeding ontstaan.

Ondervoeding kan leiden tot meer belemmeringen in de dagelijkse activiteiten, vermoeidheid, grotere kans op complicaties en minder snel herstel bij opvlamming van de ziekte.

U hebt risico op ondervoeding indien:

• U binnen 1 maand onbedoeld 5% van uw lichaamsgewicht bent afgevallen. Bij een gewicht van 80 kg is dit bijvoorbeeld 4 kg, bij een gewicht van 60 kg is dat 3 kg. Dit geldt ook bij overgewicht.
• U de afgelopen 6 maanden onbedoeld 10% van uw lichaamsgewicht bent afgevallen. Bij een gewicht van 80 kg is dit bijvoorbeeld 8 kg, bij een gewicht van 60 kg is dat 6 kg. Dit geldt ook bij overgewicht.
• Uw gewicht altijd al laag is. U hebt weinig reserves en een klein gewichtsverlies kan al nadelige gevolgen hebben.

Bij ondervoeding en tijdens een opvlammingsfase van IBD is het belangrijk voldoende energie en eiwitten binnen te krijgen. Energie is de brandstof die ons lichaam laat werken, als u minder energie binnen krijgt dan u verbruikt, valt u af. Eiwitten zijn de bouwstenen voor alle lichaamscellen. Eiwit speelt daarom een belangrijke rol bij spieropbouw, herstel na ziekte of operatie en bij wondherstel. Bij ondervoeding en tijdens een opvlammingsfase van IBD is de eiwitbehoefte van het lichaam hoger dan in de rustige fase (remissie).

Uw weegschaal laat u zien of u voldoende eet om op gewicht te blijven.

Tips voor het voorkomen van gewichtsverlies:

• Eet regelmatig en sla geen maaltijden over. Verdeel de eetmomenten over de dag en gebruik regelmatig kleine maaltijden. Meestal worden 6 tot 9 kleinere maaltijden beter verdragen dan 3 grote maaltijden.
• Focus op eiwitrijke voedingsmiddelen: eiwitten komen hoofdzakelijk voor in dierlijke producten als vlees, vis, vleesvervangers, melk en melkproducten, kaas en eieren. Maar ook sommige plantaardige producten zijn eiwitrijk, zoals noten, pinda’s en soja producten. Probeer bij iedere maaltijd minimaal één tot twee eiwitrijke producten te nemen.
• Maak ruim gebruik van (volle) melkproducten, zowel bij de hoofdmaaltijden als tussendoor, zoals (chocolade- of karne)melk, yoghurt, kwark, roomkaas, vla en drinkyoghurt. Als u intolerant bent voor lactose, probeer dan lactosevrije varianten.
• Kijk ook eens in de supermarkt naar het assortiment eiwit verrijkte zuivel en eiwit verrijkte tussendoortjes.
• Gebruik (royaal/dubbel) hartig beleg op brood, bijvoorbeeld kaas, vleeswaren, vis of ei.
• Gebruik bij voorkeur iedere dag 100 gram vlees, vis, kip of een vleesvervanging bij de warme maaltijd.
• Neem meerdere malen per dag een eiwitrijk tussendoortje: voorbeelden zijn:
  • Cracker, beschuit, toastje met kaas, buitenlandse kaas, vleeswaren, vis, salade ( ei/ vis/vleessalade).
  • Klein kopje met melk of room gebonden soep, met stukjes vlees, vis of kip.
  • Nootjes/ pinda’s , uit het handje of verwerkt in een reep.
  • Blokjes kaas of plakjes vleeswaren

Soms lukt het niet om het gewicht op peil te houden en is aanvullende drink- of sondevoeding nodig.

Vitamines en mineralen
Als u gezond eet, krijgt u in het algemeen voldoende vitamines en mineralen binnen. Tijdens een opvlamming van de ziekte kan een tekort aan vitamines en mineralen ontstaan als u minder trek heeft in eten of voedingsstoffen verliest tijdens periodes van diarree. Let daarom in deze periodes extra goed op uw voeding. Soms is extra suppletie (vitamine/mineralen tabletten) nodig. Als u zwanger bent of borstvoeding geeft is extra controle belangrijk. Overleg hier over met uw arts of diëtist.

Waar op te letten bij bepaalde medicijnen?

• Als u steroïden voorgeschreven krijgt is het belangrijk dat het calcium en vitamine D in uw bloed regelmatig gecontroleerd worden. Soms is extra calcium of vitamine D nodig.
• Als u geopereerd bent aan het laatste deel van de dunne darm kan het zijn dat u extra vitamine B12 nodig heeft.
• Bij gebruik van bepaalde medicatie (sulphasalazine en methotrexaat) heeft u extra vitamine B9 nodig.

Uw behandelend arts zal uw bloedwaardes regelmatig checken en zo nodig extra vitaminen of mineralen voorschrijven.

Diarree
Door ontsteking in de darm, kan de darm bloed en vocht verliezen. Daarnaast zorgt de ontsteking ervoor, dat de dikke darm niet voldoende vocht uit de voeding kan opnemen. Een dunne, waterige ontlasting met bloed of slijm is het gevolg. Hierbij ontstaan dan ook vaak buikkrampen, misselijkheid en weinig eetlust.

Aandachtspunten:

• Drink 2 tot 3 liter vocht per dag in kleine hoeveelheden verspreid (sloksgewijs drinken)
• Gebruik meer zout dan normaal. Bijvoorbeeld door het drinken van bouillon of extra zout aan de maaltijd toe te voegen. Andere bronnen van zout: aromat, maggi, tomatenketchup, curry, rookvlees, augurk, rauwe ham, (smeer-)kaas, chips en zoutjes, haring, groentesap/tomatensap met extra snufje zout.
• Bij ernstige diarree (of high ouptut stoma met een productie van meer dan 1500 ml per dag) kan het nodig zijn om vocht en mineralen aan te vullen met ORS (Oral Rehydration Solution). ORS is een poeder met zouten en suikers dat verkrijgbaar is bij de apotheek. Neem in deze situatie altijd contact op met uw arts.
• Eet kleine porties verdeeld over de dag, vaak wordt dit beter verdragen.

Vernauwing in de darm
Bij de ziekte van Crohn kan de ontsteking zodanig opvlammen dat het de passage in de darm vermindert. Het kan dan nodig zijn om de voeding aan te passen naar bijvoorbeeld vezelarme voeding of zelfs vloeibare voeding. Omdat de mate van vernauwing in de darm per persoon verschilt, bepaalt uw arts of en welke aanpassingen in de voeding nodig zijn. Uw diëtist zal u vervolgens uitleggen hoe u deze adviezen in praktijk kan brengen.

Vragen

Wanneer u na het lezen van deze folder nog vragen heeft, dan kunt u contact opnemen met uw diëtist.

Contactgegevens

Catharina Ziekenhuis
040 – 239 91 11
www.catharinaziekenhuis.nl

Afdeling Diëtetiek
040 – 239 88 69 (op werkdagen van 08.30 tot 16.30 uur)

Routenummer(s) en overige informatie over de afdeling Diëtetiek vindt u op www.catharinaziekenhuis.nl/dietetiek