Geen standaardbehandeling: waarom immuuntherapie bij longkanker maatwerk vraagt

Niet-kleincellige longkanker is de meest voorkomende vorm van longkanker in Nederland. Bijna de helft van de patiënten krijgt de diagnose pas in stadium 4, het meest vergevorderde stadium. Voor deze groep is de prognose vaak beperkt, maar immuuntherapie biedt voor een deel van deze mensen nieuwe mogelijkheden.

Anne-Meyke Munsters uit Deurne, vierdejaars geneeskundestudent aan de Universiteit Utrecht, deed tijdens haar wetenschapsstage in het Catharina Ziekenhuis onderzoek naar de effectiviteit van het middel pembrolizumab in de dagelijkse praktijk. Daarbij werkte ze nauw samen met longarts en onderzoeker dr. Christi Steendam plus arts-onderzoekers van het Maastricht UMC+, met name Jarno Huijs. De studie maakt deel uit van een groter onderzoeksnetwerk dat data verzamelt uit meerdere ziekenhuizen.

Verstoppen voor het immuunsysteem

Pembrolizumab is een vorm van immuuntherapie die het eigen afweersysteem helpt om kankercellen te herkennen en te vernietigen. “Sommige tumoren gebruiken het eiwit PD-L1 om zich te ‘verstoppen’ voor het immuunsysteem”, legt Anne-Meyke uit. “Dit middel haalt die ‘vermomming’ weg, waardoor het lichaam de tumor alsnog kan aanvallen.” Afhankelijk van de hoeveelheid PD-L1 in de tumor krijgen patiënten alleen immuuntherapie of een combinatie van immuuntherapie met chemotherapie.

In het onderzoek zijn de gegevens van 120 patiënten geanalyseerd die tussen 2018 en 2021 in het Catharina Ziekenhuis behandeld zijn. De overlevingscijfers zijn vergeleken met die uit eerdere klinische studies en de Nederlandse Kanker Registratie. De conclusie: immuuntherapie werkt ook in de praktijk, maar de resultaten zijn iets minder gunstig dan in gecontroleerde onderzoeken.

“Dat zie je vaker. Dat komt vooral doordat patiënten in klinische studies de fitste patiënten zijn”, zegt Anne-Meyke. “Ze worden zorgvuldig geselecteerd op basis van hun lichamelijke conditie en mogen vaak niet meedoen als ze al een andere aandoening hebben. In het ziekenhuis behandelen we een veel bredere groep patiënten. Dat maakt de uitkomsten realistischer, maar ook iets minder rooskleurig.”

Beter voorspellen

Toch bieden de resultaten hoop. Patiënten met veel PD-L1-eiwit in hun tumor kregen alleen immuuntherapie (pembrolizumab) en leefden gemiddeld 23,6 maanden – vergelijkbaar met het landelijke gemiddelde. Bij patiënten met minder PD-L1 in de tumor werkte alleen immuuntherapie minder goed. Zij kregen daarom een combinatie van chemo- én immuuntherapie. Hun gemiddelde overleving was 12,1 maanden. Hoe meer PD-L1 in de tumor aanwezig is, hoe beter de behandeling meestal aanslaat.

Het onderzoek laat zien dat immuuntherapie met pembrolizumab voor een deel van de patiënten langdurig resultaat geeft, maar voor een ander deel niet. Het is daarom zinvol om verder te kijken dan alleen de ‘gemiddelde patiënt’. Niet iedereen heeft evenveel baat bij immuuntherapie, en sommige patiënten ervaren veel bijwerkingen. Denk aan vermoeidheid, maar ook aan ontstekingen aan organen door een te actief immuunsysteem, wat kan wisselen van huidproblemen tot darmontstekingen. In de toekomst hopen artsen beter te kunnen voorspellen wie er écht voordeel heeft van deze behandeling.

“Er is nog veel onderzoek nodig in de richting van meer gepersonaliseerde zorg”, aldus Anne-Meyke.  “Als we weten welke patiënt wél en welke níet reageert op immuuntherapie, kunnen we betere keuzes maken en onnodige bijwerkingen voorkomen.”

Zulke berichten maken pijnlijk duidelijk dat iedereen longkanker kan krijgen, en het niet alleen een ziekte is voor mensen die roken of ouder zijn. Je kunt gewoon enorme pech hebben

Volop in de (media)-belangstelling

De actualiteit onderstreept hoe urgent het onderwerp is. Toen in mei bekend werd dat zanger Freek (bekend van Suzan & Freek) longkanker heeft, kwam de ziekte volop in de (media)-belangstelling te staan. “Zulke berichten maken pijnlijk duidelijk dat iedereen longkanker kan krijgen, en het niet alleen een ziekte is voor mensen die roken of ouder zijn. Je kunt gewoon enorme pech hebben”, zegt ze. “Juist daarom is onderzoek naar behandelingen die echt effect hebben – en die goed afgestemd zijn op de patiënt – zo belangrijk.”

Anne-Meyke vervolgt haar opleiding met coschappen in diverse andere ziekenhuizen. De resultaten van haar (facultatieve) onderzoeksperiode in Eindhoven werden eerder dit jaar op de Wetenschapsavond van het Catharina Ziekenhuis door haar gepresenteerd.

Lees meer over de behandelmogelijkheden van longkanker. Bij het maken van eventuele keuzes maakt het Catharina Ziekenhuis sinds eind 2024 gebruik van een keuzehulp. Onlangs introduceerde het ziekenhuis een vernieuwd zorgpad, waardoor patiënten sneller naar huis kunnen op een veiligere manier.