Michelangelolaan 2
5623 EJ Eindhoven

040 - 239 91 11

Omgaan met orthostatische hypotensie (Folder)

‘Hypotensie’ betekent ‘lage bloeddruk’, en ‘orthostatisch’ betekent zoveel als een ‘rechtopstaande houding’. Samen geven de woorden aan dat de bloeddruk daalt in staande houding. In liggende houding kan de bloeddruk normaal of zelfs hoog zijn, maar staand daalt de bloeddruk. Als de daling te groot is, spreken artsen van ‘orthostatische hypotensie‘.

Welke klachten veroorzaakt orthostatische hypotensie?

Klachten ontstaan meestal pas als de bloeddruk flink daalt, tot bijvoorbeeld 80/60 mm kwikdruk of lager. De klachten hebben vooral te maken met een tekort aan bloed in de hersenen. Het eerste wat je zou kunnen merken is een merkwaardig gevoel in het hoofd: sommigen noemen het ‘licht in het hoofd’, anderen juist ‘een zwaar gevoel’ en weer anderen ‘duizelig’. Wie wel eens bij snel opstaan even last heeft gehad van zo’n licht gevoel weet hoe het voelt, want dat is hetzelfde. Als de lage bloeddruk langer aanhoudt, kan er staand een pijnlijk gevoel in schouders en nek aanwezig zijn. Als de bloeddrukdaling doorzet kan het zwart voor de ogen worden en lijken geluiden van een afstand te komen; oorsuizen komt ook voor. Uiteindelijk kan men het bewustzijn verliezen en vallen.

Zo’n bewustzijnsverlies door een bloedtekort in de hersenen heet ‘syncope’, in gewoon Nederlands ‘flauwvallen’. Belangrijk is dat de klachten van orthostatische hypotensie optreden in staande houding. Soms is dat vrijwel direct na het opstaan, en soms ontstaan de klachten pas na een lange tijd staan. Denk aan situaties zoals in de rij staan in de supermarkt, in de kerk staan, wachten op een perron, maar ook bij het koken, scheren en douchen. Veel mensen gaan dan zitten, tegen muren leunen of ze gaan rondlopen in plaats van stil staan. In ernstiger gevallen kunnen de klachten ook in zittende houding optreden.

Wanneer treden de klachten op?

De klachten treden onder sommige omstandigheden sneller op. Lichamelijke inspanning kan een verergering veroorzaken. Dat kan tijdens de inspanning zelf zijn, zoals tijdens traplopen of fietsen, maar vooral ook direct na het stoppen van de inspanning. Klachten treden dan bijvoorbeeld op bij stilstaan bovenaan de trap of bij stoppen voor een stoplicht. De klachten worden ook erger als er minder vocht in het lichaam is. Dat is vaak in de ochtend het geval, als je ‘s nachts weinig of niets gedronken hebt. Het effect van weinig vocht verklaart waarom zweten, warm weer, braken, diarree, koorts of weinig drinken de klachten verergeren. Gebruik van alcohol heeft ook een bloeddrukverlagend effect. Vaak zijn er meerdere factoren tegelijk aanwezig, zoals tijdens een feestje: warmte, staan en alcoholgebruik versterken elkaar dan.

Wat zijn oorzaken?

De bloeddruk wordt normaal geregeld door het zogenaamde ‘autonome zenuwstelsel’. Dat is een deel van het zenuwstelsel dat voortdurend actief is maar waar we zelf nauwelijks erg in hebben. De bloeddruk wordt door dit deel van het zenuwstelsel voortdurend bijgesteld aan de omstandigheden. Staan vereist een forse aanpassing. Als het autonome zenuwstelsel zijn werk niet goed doet, lukt het niet om de bloeddruk staand hoog genoeg te houden. Er zijn vele redenen waarom de bloeddrukregeling kan falen. Een veelvoorkomende oorzaak is het gebruik van medicijnen: alle medicijnen die ervoor zorgen dat er minder vocht in het lichaam aanwezig is, zoals plaspillen of medicijnen waardoor de bloeddruk daalt, kunnen orthostatische hypotensie als bijwerking hebben. Dus ook medicijnen tegen hoge bloeddruk! Ook diverse psychiatrische medicijnen en medicijnen tegen prostaatproblemen kunnen deze bijwerking veroorzaken. Los van medicijnen kan orthostatische hypotensie ook ontstaan als het autonome zenuwstelsel beschadigd raakt. Bijvoorbeeld bij diabetes. Er zijn ook een aantal neurologische ziekten waar het in sterke mate bij voorkomt: dit zijn onder andere puur autonoom falen (PAF), multiple systeematrofie (MSA) en de ziekte van Parkinson.

Hoe stellen we de diagnose?

Artsen kunnen orthostatische hypotensie herkennen op basis van de klachten die het veroorzaakt. In veel gevallen kan orthostatische hypotensie eenvoudig aangetoond worden door de bloeddruk eerst liggend en daarna in staande houding te meten. Het beste is het om de bloeddruk elke minuut gedurende drie minuten te meten, maar soms duurt het langer om de daling te kunnen meten. Vaak wordt de bloeddrukdaling nauwkeuriger bekeken tijdens een kantelproef. De bloeddruk wordt dan per hartslag gemeten gedurende 20-40 minuten, tegelijk met de hartslag. Hierbij wordt de hersenactiviteit gemeten. Het kan nuttig zijn de bloeddruk gedurende 24 uur te meten, vooral om te zien of er te lage en ook te hoge bloeddrukken voorkomen. Soms is het niet duidelijk of de ‘duizeligheid’ van een lage bloeddruk komt of van iets anders, dan kan het helpen als patiënten zelf hun bloeddruk een aantal keren meten. Als ze klachten hebben maar ook wanneer ze géén klachten hebben.

De behandeling van orthostatische hypotensie

De behandeling richt zich erop bloeddrukdalingen te voorkomen of de ernst ervan te beperken.

Welke maatregelen kunt u nemen?

• Voldoende vocht drinken en zout eten. Het zenuwstelsel kan de bloeddruk beter op peil houden als er voldoende vocht aanwezig is. Af en toe kijken naar de kleur van de urine is een eenvoudige methode om te zien of het lichaam genoeg water bevat: als de urine donker is moet men meer drinken.
• Een eenvoudige manier om de bloeddruk een half uur of drie kwartier te verhogen is door in een paar minuten minstens een halve liter water te drinken. Dat kan vooral nuttig zijn als van tevoren duidelijk is dat een tijd staan nodig is, zoals bij een receptie.
• Voor mannen: wen u aan om zittend te plassen, vooral ’s nachts.
• Zet het hoofdeinde van uw bed op klossen: zorg erover dat de poten onder het hoofdeinde 15-20 cm hoger komen te staan. Dit ligt misschien niet lekker, maar is goed voor de bloeddrukregulatie, zodat u overdag minder klachten heeft.
• Vermijd lang staan; aarzel niet om te gaan zitten of desnoods te gaan liggen, ook al vinden anderen dat vreemd.
• Stop niet plotseling met inspanning, maar doe dat geleidelijk.
• Als u aan sport doet zijn duursporten zoals wandelen waarschijnlijk beter dan een sport met een piekbelasting zoals sprinten. Zwemmen heeft het voordeel dat de waterdruk voorkomt dat de bloeddruk zakt.

Bloeddrukverhogende oefeningen

Wanneer u klachten ervaart, kan dit een aanwijzing zijn dat u mogelijk gaat flauwvallen. U kunt dit mogelijk voorkomen door één of meerdere van onderstaande oefeningen uit te voeren waarmee u uw bloeddruk kunt verhogen. Houd deze houding altijd meerdere seconden vast en laat langzaam los, herhaal oefeningen altijd een aantal keer.

Figuur 1: Kruis de benen, druk de knieën tegen elkaar aan en span de bilspieren aan. Let op dat u niet instabiel gaat staan.

Figuur 2: Druk de benen tegen elkaar aan, span de bilspieren aan en zet druk met de handen tegen elkaar.

Figuur 3: Zak door de hurken, blijf een tijdje in deze positie zitten. Kom hierna rustig omhoog.

Figuur 4: Zet de voet op een stoel of kleine verhoging en druk stevig met het been.

Figuur 5: Ga met de benen over elkaar zitten en zet stevig druk. U kunt de bilspieren hierbij stevig aanspannen. Tevens kunt u proberen om vanuit zittende houding de been en bilspieren aan te spannen door te doen alsof u opstaat, maar net boven de stoel blijft hangen.

Figuur 6: Neem de handen in elkaar en beweeg armen naar buiten, of druk de handpalmen naar elkaar toe. Deze oefening kunt u in zowel staande als zittende houding doen.

Medicijnen

Als het probleem mede veroorzaakt wordt door medicijnen, dienen de medicijnen aangepast te worden. Verander de medicijnen niet zonder overleg met uw behandelend arts. Als de maatregelen onvoldoende werken, dan kunnen er ook bloeddrukverhogende medicijnen gegeven worden. De bloeddruk moet dan regelmatig gecontroleerd worden. Belangrijk is dat deze medicijnen niet vóór voordat u naar bed gaat of vóór dutjes overdag ingenomen worden, want liggend kan de bloeddruk dan te hoog worden. Sommige mensen hebben er baat bij om de eerste dosis van het bloeddrukverhogende medicijn ‘s morgens in bed met veel water in te nemen en pas een half uur later op te staan. Bloeddrukverhogende medicijnen zijn geen wondermiddelen; ze zorgen ervoor dat de bloeddruk minder diep daalt, maar ze zorgen er wel voor dat de neiging tot dalen blijft bestaan. De algemene maatregelen zijn daarom bijna altijd belangrijker dan bloeddrukverhogende medicijnen.

Vragen

Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Neem dan contact op met de afdeling Neurologie.

Contactgegevens

Catharina Ziekenhuis
040 – 239 91 11
www.catharinaziekenhuis.nl

Afdeling Neurologie
040 – 239 9400.

Routenummer(s) en overige informatie over de afdeling Neurologie kunt u terugvinden op www.catharinaziekenhuis.nl/neurologie

Bronvermelding
* Naar Prof. dr. J.G. van Dijk, neuroloog Leiden University Medical Center (LUMC)
* Aanpassingen naar L.R. Canta, neuroloog Catharina Ziekenhuis Eindhoven