Michelangelolaan 2
5623 EJ Eindhoven

040 - 239 91 11

Omgaan met vasovagale syncope (Folder)

Wegrakingen, syncope, flauwvallen, collaps, wat is wat? Er worden veel verschillende woorden en begrippen gebruikt rondom aanvallen van bewusteloosheid. Een ‘wegraking’ betekent dat iemand kortdurend bewusteloos is geweest, door wat voor oorzaak dan ook. ‘Kortdurend’ betekent dat de aanval maar enkele seconden tot enkele minuten duurt. Het woord ‘syncope’ gebruiken we voor wegrakingen met een speciale oorzaak: de bloedsomloop slaagt er tijdelijk niet in om de hersenen voldoende bloed te geven. Ook daar zijn weer verschillende oorzaken voor, zoals bv. hartziekten, maar de meest voorkomende oorzaak is een vasovagale syncope, afgekort VVS en wordt ook wel ‘reflexsyncope’ genoemd. Bij VVS zorgt een reflex vanuit het zenuwstelsel ervoor dat de bloedsomloop tijdelijk sterk afneemt.

Het woord ‘flauwvallen’ wordt soms voor alle vormen van syncope gebruikt, soms alleen voor VVS. Sommigen gebruiken het woord ‘collaps’, maar dat kan verwarrend zijn, sommigen gebruiken het voor vallen zonder bewusteloosheid mee te bedoelen en anderen alleen vallen met bewusteloosheid. Dat verschil is zo belangrijk dat we alle verwarring willen voorkomen en daarom gebruiken we ‘collaps’ niet.

Wat gebeurt er in het lichaam bij VVS?

VVS is een reflex vanuit het zogenaamde autonome zenuwstelsel, dat door iets wordt uitgelokt. Bekende uitlokkende factoren zijn pijn of het zien van bloed: heel wat mensen krijgen VVS bij bloedprikken. Angst speelt bij de pijn vaak een rol. Bij mensen die gevoelig zijn voor VVS kan een naar verhaal of het zien van medische ingrepen op de televisie een aanval van VVS uitlokken. Stilstaan is ook een factor die vaak voorkomt. Denk aan in de rij staan, douchen of een receptie. Alles wat de bloeddruk verlaagd, zoals weinig vocht in het lichaam, vergroot de kans op VVS. Dat kunnen ook plaspillen of medicijnen tegen hoge bloeddruk zijn. Vaak treedt VVS op als er meerdere omstandigheden tegelijk aanwezig zijn. Bijvoorbeeld een drukke omgeving, het horen van een naar verhaal, warmte, weinig drinken, griep of diarree.

Het flauwvallen zelf

De reflex die VVS veroorzaakt is een normale bloeddrukreflex die opeens veel te sterk werkt. Het volgende gebeurt dan:

1. De bloeddruk daalt eerst een paar minuten een klein beetje en dan opeens in een seconde of 30 heel snel.
2. De hartslag kan langzamer worden en soms tijdelijk even stoppen (dat klinkt als een hartziekte maar is het niet: het gezonde hart voert de opdracht van het zenuwstelsel uit). Het resultaat is dat de bloedsomloop sterk afneemt. Omdat de hersenen veel bloed nodig hebben én op de hoogste plaats in het lichaam zitten, gaan de hersenen als eerste minder goed werken door de afgenomen bloedsomloop. Mensen merken dat aan een licht gevoel in het hoofd, soms beschreven als duizeligheid, draaierigheid of een zwaar gevoel. Ze gaan slechter zien, het wordt zwart voor de ogen, daarna raken ze bewusteloos en vallen ze. De bewusteloosheid duurt meestal nog geen minuut, maar voor een bezorgd familielid lijkt dat wel 5 of 10 minuten te duren. Tijdens de bewusteloosheid zijn er meestal enkele schokken van armen of benen zichtbaar en kan men de urine laten lopen, dat laatste is maar zelden het geval.

Bijkomende verschijnselen

Er gebeurt meer dan alleen met de bloedsomloop. Vaak gaan mensen vooraf zweten, worden ze heel bleek en misselijk. De misselijkheid kan tot braken en zelfs tot diarree leiden. Deze bijkomende verschijnselen zijn vervelend, maar ook nuttig, omdat ze als waarschuwing dienen dat men gaat flauwvallen.

Wie krijgen VVS?

Maar liefst één op de drie mensen valt gedurende zijn leven flauw. De meeste mensen overkomt het maar een of twee keer in hun leven, anderen overkomt het vaker. Het kan op alle leeftijden voorkomen, van kleuters tot hoogbejaarden. Het komt het meest voor bij jongeren tussen de 12 en 24 jaar, en bij mensen boven de 60 jaar. Het komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen en het komt ook vaak in de familie voor. Mensen denken nogal eens dat wie VVS krijgt, overmatig bang is aangelegd, maar dat is niet zo, Je kunt beter zeggen dat bij sommigen de reflex ‘losser is’: bij evenveel pijn als een ander hebben zij de pech flauw te vallen.

Risico’s en gevolgen van VVS

Elke keer als iemand VVS heeft, komt er te weinig bloed in de hersenen. Dat klinkt gevaarlijk of het volledig onschuldig is, is dan ook niet helemaal zeker. Maar je merkt niets afwijkends aan mensen die talloze keren zijn flauwgevallen, zodat er in ieder geval weinig reden is om bang te zijn voor bijvoorbeeld hersenschade. Het probleem van VVS is dat vallen verwondingen kan veroorzaken. Het belemmert ook bij het uitoefenen van beroepen waarbij het gevaarlijk is om plotseling bewusteloos te raken, zoals werken met zware machines of werken als buschauffeur. Volgens de wet mag men met syncope soms niet autorijden. Uw behandelend specialist kan u daarin adviseren, maar mag niet officieel bepalen hoe lang ontzegging geldt; daar kan een keuring via een andere specialist voor nodig zijn.

Diagnose stellen van VVS

Vaak is de diagnose VVS niet moeilijk. Veel mensen gaan er niet eens mee naar de huisarts. Maar de uitlokking kan onduidelijk zijn en de uitingen kunnen en om wisselen, en dan wordt het ingewikkelder. Er is geen test waarmee je buiten een aanval om kunt vaststellen of iemand neigt tot VVS. De belangrijkste manier om de diagnose te stellen, is om de details van de aanvallen te vergelijken met wat we weten van VVS en andere wegrakingen. Belangrijk is dat de arts de juiste en goede vragen stelt en met een ooggetuige spreekt. De ‘kantelproef’ is een methode waarmee geprobeerd wordt om VVS op te wekken. Dat lukt lang niet altijd, maar als het wel lukt is het belangrijk te weten of de aanval voor de patiënt hetzelfde verliep als de spontane aanvallen.

De behandeling van VVS

De behandeling richt zich er op bloeddrukdalingen te voorkomen of de ernst ervan te beperken.

Algemene maatregelen

• Voldoende vocht drinken en zout eten. Het zenuwstelsel kan de bloeddruk beter op peil houden als er voldoende vocht aanwezig is. Af en toe kijken naar de kleur van de urine is een simpele methode om te zien of het lichaam genoeg water bevat: als de urine donker is moet men meer drinken.
• Een eenvoudige manier om de bloeddruk een half uur of drie kwartier te verhogen is door in een paar minuten minstens een halve liter water te drinken. Dat is vooral nuttig zijn als u vooraf weet dat u een tijd moet staan, zoals bij een receptie.
• Voor mannen: wen u aan om zittend te plassen, vooral ’s nachts.
• Vermijd lang staan; aarzel niet om te gaan zitten of desnoods liggen, ook al vinden anderen dat vreemd.

Bloeddrukverhogende oefeningen

Wanneer u klachten ervaart, kan dit een aanwijzing zijn dat u mogelijk gaat flauwvallen. U kunt dit mogelijk voorkomen door één of meerdere van onderstaande oefeningen uit te voeren waarmee u uw bloeddruk kunt verhogen. Houd deze houding altijd meerdere seconden vast en laat langzaam los, herhaal oefeningen altijd een aantal keer.

Figuur 1: Kruis de benen, druk de knieën tegen elkaar aan en span de bilspieren aan. Let op dat u niet instabiel gaat staan.

Figuur 2: Druk de benen tegen elkaar aan, span de bilspieren aan en zet druk met de handen tegen elkaar.

Figuur 3: Zak door de hurken, blijf een tijdje in deze positie zitten. Kom hierna rustig omhoog.

Figuur 4: Zet de voet op een stoel of kleine verhoging en druk stevig met het been.

Figuur 5: Ga met de benen over elkaar zitten en zet stevig druk. U kunt de bilspieren hierbij stevig aanspannen. Tevens kunt u proberen om vanuit zittende houding de been en bilspieren aan te spannen door te doen alsof u opstaat, maar net boven de stoel blijft hangen.

Figuur 6: Neem de handen in elkaar en beweeg armen naar buiten, of druk de handpalmen naar elkaar toe. Deze oefening kunt u in zowel staande als zittende houding doen.

Wat kunnen omstanders doen als iemand flauwvalt?

• Laten liggen: Houd mensen die flauwvallen of dreigen flauw te vallen nóóit rechtop, ook niet zittend in een stoel: dat maakt het veel moeilijker bloed in de hersenen te krijgen en dan duurt het langer. Probeer mensen dus horizontaal te krijgen. Het kan helpen om de benen van de patiënt in de lucht te houden. Raak niet in paniek: flauwvallen kan er eng uitzien, maar het gaat weer vanzelf over.
• 112 bellen? Soms wordt een ambulance gebeld bij VVS. Als iemand echter precies hetzelfde soort aanval heeft als alle vorige, en het is zeker dat het om VVS gaat, dan kan het ambulancepersoneel niet veel doen. Een ambulance bellen is dus meestal niet nodig.

Wat kunnen artsen doen?

• Geneesmiddelen: Er zijn medicijnen die helpen meer water in het lichaam vast te houden of de bloeddruk verhogen. Voor wie een lage bloeddruk heeft, kunnen medicijnen helpen om de reflex minder gemakkelijk op te laten treden. Het nadeel van dergelijke medicijnen is dat de bloeddruk mogelijk te hoog wordt, wat niet gewenst is. Daarom worden dergelijke medicijnen heel weinig gebruikt en alleen onder bijzondere omstandigheden. Bijvoorbeeld als verder niets helpt, als men heel vaak flauwvalt en de bloeddruk niet al hoog is.
• Pacemaker: Bij sommige mensen ontstaat VVS vooral door een hele lage hartslag, de hartslag kan zelfs stilstaan. Bij kinderen onder de zes jaar verloopt VVS vrijwel altijd door zo’n pauze in de hartslag. De hartslag komt bij VVS áltijd vanzelf weer op gang. Er wordt al gauw gedacht dat een pacemaker dan een goede methode is om niet meer flauw te vallen, maar zo simpel is het niet. Het is vooraf vaak niet zeker dat men van de aanvallen afkomt en een pacemaker kan ook problemen veroorzaken. Daarom komen er maar heel weinig mensen met VVS in aanmerking voor een pacemaker. Eigenlijk alleen bij ouderen bij wie niets werkt, die heel vaak VVS hebben en bij wie meer dan eens is bewezen dat er een pauze bij optreedt.

Vragen

Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Neem dan contact op met de afdeling Neurologie.

Contactgegevens

Catharina Ziekenhuis
040 – 239 91 11
www.catharinaziekenhuis.nl

Afdeling Neurologie
040 – 239 9400.

Routenummer(s) en overige informatie over de afdeling Neurologie kunt u terugvinden op www.catharinaziekenhuis.nl/neurologie

Bronvermelding
* Naar Prof. dr. J.G. van Dijk, dr. R.D. Thijs, neurologen, Leiden University Medical Center (LUMC)
* Aanpassingen naar L.R. Canta, neuroloog Catharina Ziekenhuis Eindhoven