ICD (Folder)

U wordt opgenomen in het Catharina Ziekenhuis voor het inbrengen van een ICD. ICD staat voor Inwendige Cardioverter Defibrillator. Het is een apparaatje dat in het lichaam wordt geplaatst met als doel levensbedreigende hartritmestoornissen te beëindigen.

In deze folder vindt u informatie over de gang van zaken rondom de operatie, de nazorg en richtlijnen voor de periode na de ziekenhuisopname. Wij adviseren u om ook uw partner en familie deze folder te laten lezen. Zo kunt u samen praten over wat het voor u betekent om een ICD te krijgen.

De werking van de ICD is ingewikkeld. Daarom krijgt u voor de operatie een afspraak met de ICD verpleegkundige. Zij geeft uitleg over de werking van de ICD en leefregels.
Ongeveer 1 week na de operatie wordt u gebeld door de ICD verpleegkundige. Zij kan dan nog vragen beantwoorden of een vervolgafspraak op de polikliniek maken.

Het is goed om u te realiseren dat uw persoonlijke situatie anders kan zijn dan in deze folder is beschreven.

Video over de Hartlounge

Voor deze behandeling wordt u opgenomen op de Hartlounge van het Catharina Ziekenhuis. Om u goed te kunnen voorbereiden op deze opname is het raadzaam om de video te bekijken over de Hartlounge. U vindt deze video op de website van het Catharina Ziekenhuis:
www.catharinaziekenhuis.nl/hartlounge 

In deze video ziet u alles wat u moet weten over uw behandeling op de Hartlounge van het Catharina Hart- en Vaatcentrum. Ook vindt u op deze website alle informatie over uw behandeling, onderzoek en het Catharina Hart- en Vaatcentrum.

De informatie die u kunt vinden op overige sites, zoals de Nederlandse Hartstichting, kunt u gebruiken als achtergrondinformatie en heeft een algemeen karakter.

Werking van het hart

De belangrijkste functie van het hart is het rondpompen van bloed door het hele lichaam. Zo worden alle organen voorzien van zuurstof en voedingsstoffen en ontdaan van afvalstoffen. Het samentrekken van de hartspier wordt elektrisch geregeld vanuit de natuurlijke pacemaker van het hart, de sinusknoop. Deze bevindt zich bovenaan in de rechterboezem van het hart. Wanneer de sinusknoop elektrische signalen afgeeft aan de beide bovenste holten van het hart, de boezems, trekken deze gelijktijdig samen. Door deze samentrekking worden de onderste holten, de hartkamers, met bloed gevuld. De elektrische prikkels gaan daarna door naar een tussenstation, de AV knoop. Deze ligt tussen de boezems en de kamers. Het elektrisch signaal beweegt zich vervolgens snel voort naar de hartkamers via een elektrisch geleidingssysteem dat bestaat uit de bundel van His en de rechter- en linkerbundeltak. De beide hartkamers trekken hierdoor gelijktijdig samen en pompen bloed door het lichaam. Dit is een hartslag. Na een korte pauze begint de cyclus opnieuw. Het hart klopt in rust ongeveer 60 tot 80 keer per minuut. Bij inspanning loopt de snelheid op tot soms wel 180 tot 190 slagen per minuut bij jonge getrainde mensen. Bij ouderen ligt dit een stuk lager.

Soms ontstaat de elektrische prikkel niet in de sinusknoop maar tijdelijk in een ander stukje hartspier. Dan is er sprake van een hartritmestoornis. Dit is te voelen als één of meer hartoverslagen. In de meeste gevallen is dit van korte duur en ongevaarlijk. Bij mensen met een vergroot of beschadigd hart kunnen sommige hartoverslagen wel gevaarlijk zijn. Deze kunnen versnellen en overgaan in een levensbedreigende ritmestoornis waarbij het hart niet of nauwelijks meer pompt. Bijna alle levensbedreigende ritmestoornissen komen uit de kamers van het hart. Ritmestoornissen uit de boezems van het hart zijn niet levensbedreigend. Hoewel deze vaak een hoge hartslag en veel klachten geven, blijven de hartkamers bij deze hartritmestoornis goed samentrekken en treedt er nooit een hartstilstand op. Vaak blijven boezemritmestoornissen onder de 200 slagen per minuut.

Waarom een ICD

Een ICD wordt in het lichaam geïmplanteerd om levensbedreigende ritmestoornissen die in de hartkamers ontstaan te beëindigen.

Sommige mensen krijgen een ICD na problemen met het hartritme en eventueel na een reanimatie. Steeds meer mensen echter hebben nog geen ritmestoornissen gehad maar krijgen de ICD preventief. Zij hebben vaak een verminderde pompfunctie van het hart. Daardoor is er een vergroot risico op levensbedreigende hartritmestoornissen. De verminderde pompfunctie is meestal het gevolg van een oud hartinfarct door een afsluiting van één of meer kransslagaders. Het kan ook zijn dat de hartspier zelf ziek is zonder dat er vernauwingen in de kransslagaders zijn. Er zijn ook mensen die een erfelijk bepaalde elektrische afwijking van het hart hebben, welke een grotere kans geeft op levensbedreigende hartritmestoornissen.

Bij u is een verhoogd risico vastgesteld op het ontstaan of een herhaling van ernstige, levensbedreigende hartritmestoornissen die uit de hartkamers komen. De arts heeft in overleg met u besloten een ICD in te brengen. Er is geen andere geschikte behandeling mogelijk om het optreden van levensbedreigende ritmestoornissen met zekerheid te beëindigen.

Wat is een ICD?

De ICD bestaat uit een pulsgenerator en een elektrode. De pulsgenerator is een kleine computer van ongeveer zes bij vier bij één centimeter. Hierin bevindt zich een batterij, elektronica en een condensator. Het apparaatje weegt ongeveer 60 gram. De ICD wordt onder de huid of een enkele keer onder de borstspier geplaatst, ongeveer twee centimeter lager dan het linkersleutelbeen. Op de pulsgenerator is een elektrode aangesloten. Deze elektrode ligt in het grote bloedvat onder het sleutelbeen, dat uitmondt in het hart. Het uiteinde van de elektrode ligt in de rechterhartkamer. Via de elektrode bewaakt en behandelt de ICD het hartritme continu. Als er een snelle, levensbedreigende hartritmestoornis optreedt die zijn oorsprong vindt in de hartkamers, levert de pulsgenerator via de elektrode energie aan het hart. Zo wordt het hartritme hersteld. Voor de veilige behandeling van kamerritmestoornissen is één draad voldoende. Er worden extra elektroden geplaatst wanneer de ICD ook als pacemaker of als hartfalenpacemaker wordt gebruikt. In de bijlage wordt hierover meer uitgelegd

ICD therapie

De ICD behandelt twee hartritmestoornissen, namelijk kamertachycardie en kamerfibrillatie.

ICD therapie bij kamertachycardie

Bij kamertachycardie kan het hart honderd tot vierhonderd slagen per minuut kloppen.

De elektrische prikkel ontstaat bij deze ritmestoornis niet in de sinusknoop, maar ergens in één van beide hartkamers. De kamers trekken regelmatig samen maar veel te snel. Deze ritmestoornis geeft soms nauwelijks klachten maar als de hartslag hoog is, kan men duizelig, moe of kortademig worden. Bij echte snelle kamertachycardie is de kans groot dat de bloeddruk zover daalt dat de patiënt bewusteloos raakt, waarbij het hart nauwelijks nog bloed uitpompt. Bij welke hartslag iemand bewusteloos raakt, verschilt sterk per persoon. Kamertachycardie kan ook versnellen en overgaan in de levensbedreigende hartritmestoornis kamerfibrillatie.

De ICD kan kamertachycardie beëindigen door het toedienen van een snelle reeks pulsjes in het hart. Dit heet Anti Tachy Pacing of ATP therapie. Hier voelt men over het algemeen niets van. Als dat nodig is, herhaalt de ICD dit een paar maal of geeft een schok af totdat de ritmestoornis stopt. Het kan zijn dat u dan nog bij bewustzijn bent.

 

 

ICD therapie bij kamerfibrillatie

Bij kamerfibrillatie trekken de kamers niet samen maar trillen alleen nog maar. In de volksmond heet dit een hartstilstand. De elektrische prikkel ontstaat bij deze hartritmestoornis niet in de sinusknoop, maar op meerdere plaatsen in beide hartkamers. De elektrische activiteit van de hartkamers is niet alleen zeer snel maar ook ongecoördineerd en chaotisch. Daardoor pompt het hart nauwelijks of geen bloed uit.

Deze hartritmestoornis ontstaat spontaan of als gevolg van kamertachycardie. Als geen elektrische schok wordt afgegeven, uitwendig via een externe defibrillator (AED) of inwendig via een ICD, leidt kamerfibrillatie bijna altijd tot de dood. De ICD grijpt na 10 tot 15 seconden in, door één of soms meer elektrische schokken af te geven. Zeer waarschijnlijk is men dan al buiten bewustzijn. Doordat er een grote hoeveelheid stroom door het hart wordt gestuurd, komt de elektrische chaos tot stilstand en kan de sinusknoop zijn taak als natuurlijke pacemaker hervatten. Meestal is één schok voldoende, een enkele keer zijn er meer schokken nodig.

Na het ingrijpen van de ICD kan de natuurlijke hartslag tijdelijk te traag zijn. De ICD kan in dat geval de hartkamers door het geven van pijnloze pulsjes, stimuleren waardoor de hartslag versnelt.

De cardioloog stelt de programmering van het apparaat af op uw persoonlijke situatie. Het type therapie dat u ontvangt en het moment waarop is afhankelijk van de geprogrammeerde instelling. Voor de meeste patiënten is de ondergrens waarop de ICD ritmestoornissen behandelt, ingesteld tussen 180 en 200 slagen per minuut. Daarnaast moet de ritmestoornis een bepaalde tijd bestaan voordat de ICD ingrijpt. Er zijn namelijk ook kortdurende ritmestoornissen die vanzelf stoppen.

Het is belangrijk dat u zich realiseert dat de ICD niet kan voorkómen dat er gevaarlijke hartritmestoornissen optreden, maar alleen is bedoeld om deze zo snel mogelijk te beëindigen. U wordt vaak nog aanvullend behandeld met medicijnen voor uw hartritmestoornissen.

De subcutane ICD

Tegenwoordig wordt steeds vaker een subcutane ICD of S-ICD geïmplanteerd in plaats van een ICD met elektrode(n) in het hart. De generator van de S-ICD wordt aan de linkerzijde van de borstkas gelegd ter hoogte van de vijfde rib. De elektrode loopt niet via een bloedvat in het hart (transveneus), maar onder de huid boven het hart (subcutaan). De elektrode van een S-ICD is minder gevoelig voor slijtage omdat deze stugger is en niet voortdurend meebeweegt in de bloedstroom. Gaat de elektrode toch kapot of raakt deze geïnfecteerd? Dan is de elektrode eenvoudiger te verwijderen dan bij een ICD met elektroden in het hart, omdat de elektrode niet vast ligt in het hart.

De levensduur van een transveneuze elektrode is tien tot vijftien jaar. Hoe jonger u bent, hoe vaker een wissel van de elektrode te verwachten is. Daarom wordt de S-ICD vaker aangeboden aan jonge patiënten.

Het is niet mogelijk een S-ICD uit te breiden met elektroden. Dit type ICD is daarom niet geschikt voor pacemaker therapie of cardiale resynchronisatie therapie. Ook is het niet mogelijk de ritmestoornis kamertachycardie te beëindigen met kleine pulsjes. Dit gebeurt altijd door middel van een shock. De cardioloog beoordeelt of u in aanmerking komt voor een S-ICD.

Voorbereiding

Operatiedatum

Ongeveer een week voor de behandeling krijgt u telefonisch en schriftelijk bericht over de exacte operatiedatum.

Voorbereidingen thuis

Op de dag van de operatie neemt u uw gebruikelijke ochtendmedicijnen in met een beetje water. De ingreep gebeurt bijna altijd onder plaatselijke verdoving. U mag in dat geval een licht ontbijt nuttigen op de ochtend van de ingreep, ongeacht het tijdstip van de behandeling. Het licht ontbijt bestaat uit twee beschuiten en een kop thee met suiker, appelsap of bouillon. U mag geen melkproducten nuttigen Daarna dient u nuchter te zijn. Dit betekent dat u niks meer mag eten of mag drinken.

Bent u diabetespatiënt en gebruikt u hiervoor medicijnen of gebruikt u antistollingsmedicatie? Volg dan de instructies over het gebruik ervan die u heeft gekregen bij uw oproep voor opname.

Meenemen naar het ziekenhuis

Wij verzoeken u het volgende mee te nemen naar het ziekenhuis:

• Toiletartikelen en nachtgoed voor het uitzonderlijke geval dat u een nacht moet blijven;
• Iets om te lezen of ter vermaak;
• Makkelijk zittende kleding;
• Een medicatie overzicht van de apotheek en uw medicijnen voor 24 uur;

Vervoer naar huis

U mag na de ingreep niet zelf deelnemen aan het verkeer, regel iemand die u kan ophalen als u naar huis mag.

De opname

De ICD behandeling is in principe een dagopname. 
Ligt u al langer opgenomen in het ziekenhuis, dan mag u meestal de volgende dag naar huis of terug naar uw eigen ziekenhuis. Dit is ook afhankelijk van de reden van uw opname.

Voorbereidingen tijdens de opname

Een verpleegkundige van de afdeling Hartlounge neemt alle gegevens met u door die van belang zijn voor de opname. U heeft de gelegenheid om vragen te stellen. De bloeddruk, hartslag en temperatuur worden gemeten en u krijgt een infuusnaald in de arm.

Hierna moet u enige tijd wachten in de Hartlounge totdat u aan de beurt bent voor de ingreep. Als u als eerste gepland staat voor de ingreep, wordt u rond 08.15 uur naar de behandelkamer gebracht. Voor behandelingen die later gepland zijn, is het exacte tijdstip van de implantatie niet bekend. Dit is namelijk afhankelijk van de behandelingsduur van andere patiënten en van eventuele spoedbehandelingen op de behandelkamer.

U krijgt een operatiejasje aan en muts op. U mag een schone onderbroek en sokken aanhouden. Ter voorkoming van infectie krijgt u via een infuus antibiotica toegediend. Als u erg gespannen bent, is het mogelijk dat u tijdens de ingreep een rustgevend medicijn krijgt via het infuus. Voordat u naar de behandelkamer gaat wordt er een ‘Time out’ procedure gedaan. Hierbij wordt gevraagd wat uw naam is en waarvoor u komt en worden bijzonderheden doorgegeven.

De implantatie

De ICD implantatie vindt plaats op één van de hartkatheterisatiekamers en wordt uitgevoerd door een elektrofysioloog. Deze cardioloog heeft zich gespecialiseerd in de behandeling van ritmestoornissen.  Tijdens de operatie assisteren ICD technici de cardioloog.

De ICD wordt onder plaatselijke verdoving ingebracht; u krijgt geen narcose toegediend. De huid wordt eerst ontsmet. Vervolgens wordt u afgedekt met steriele doeken, zodat alleen uw hoofd en de plaats waar de ICD wordt ingebracht vrij blijft. In de meeste gevallen wordt de ICD aan de linkerkant geplaatst. De kans dat de ICD de ritmestoornis stopt, is vanuit de linkerkant namelijk iets groter dan vanuit de rechterkant. De ICD wordt rechts ingebracht als de aders links niet toegankelijk zijn of als u aan die zijde bestraald bent.

De huid wordt plaatselijk verdoofd in de plooi tussen de schouderspier en de borstspier. De arts maakt een kleine snee door het onderhuidse vetweefsel tot net boven de spieren. De elektrode wordt ingebracht via een kleine zijtak van de grote ader die onder het sleutelbeen loopt. Als deze ader te klein is, wordt de grotere ader onder het sleutelbeen aangeprikt. De arts voert de elektrode op via de ader tot in de rechterhartkamer. Met röntgenstraling wordt het inbrengen van de elektrode gevolgd. Het uiteinde van de elektrode bestaat uit een heel klein schroefdraadje dat in de binnenwand van de rechterhartkamer wordt bevestigd. De elektrode wordt doorgemeten. Zo wordt gecontroleerd of deze elektrisch goed contact maakt met het hart. Zo niet, dan wordt de elektrode verplaatst.

Vervolgens wordt de pulsgenerator geïmplanteerd. In de meeste gevallen is dit onder de huid, in het gebied tussen het sleutelbeen en de borst. Hiervoor maakt de arts een ruimte, de zogenaamde pocket, waar de pulsgenerator ingelegd wordt. Dit kan ondanks de verdoving een vervelend gevoel geven. Mocht het pijnlijk zijn, dan moet u dit altijd melden. De arts geeft u dan via het infuus extra pijnstilling of medicijnen waardoor u lichtjes slaapt. De elektroden worden met hechtingen vastgemaakt aan de spier net onder het sleutelbeen en aangesloten op de pulsgenerator. De wond wordt onderhuids gehecht met oplosbare hechtingen. De buitenste wondlaag wordt gelijmd.

De totale behandeling duurt ongeveer één à twee uur.

Terug op de Hartlounge

Na de behandeling wordt u teruggebracht naar de Hartlounge. De verpleegkundige maakt een hartfilmpje (ECG) en controleert uw bloeddruk, hartslag en wond.

Als u zich goed voelt, mag u weer eten en drinken. Na een uur mag u rustig uit bed komen. Hierbij is het belangrijk om de arm aan de zijde van de ICD te ontzien en de elleboog niet boven schouderhoogte te bewegen.

Ontslag

Als alle controles hebben plaatsgevonden en u voelt zich goed, mag u met ontslag uit het ziekenhuis. De verpleegkundige verwijdert de infuusnaald en geeft adviezen over de verzorging van de wond en andere leefregels. 

De verpleegkundige geeft u de volgende papieren mee:

• Een controleafspraak bij de cardioloog voor over vier tot zes weken.
  Bent u onder behandeling in een ander ziekenhuis? Maak dan zelf een afspraak.
• Uw cardioloog en huisarts worden door middel van een digitale brief op de hoogte gesteld van uw opname.
• Een recept voor de apotheek als uw medicijnen gewijzigd zijn of als u tijdens de opname bent gestart met nieuwe medicijnen.
  Als u vóór de behandeling antistollingsmedicijnen gebruikte, wordt dit na de behandeling herstart.
• Een afspraak voor bij de ICD technicus.
• Een ICD identificatiekaart. Hierop staat belangrijke informatie over het geïmplanteerde apparaat. Draag deze kaart altijd bij u en toon deze aan uw arts of tandarts voor iedere medische ingreep die u ondergaat.

Risico’s en complicaties tijdens en na de implantatie

Onderhuidse bloeding

Dit veroorzaakt een pijnlijke zwelling in het wondgebied. Meestal lost het lichaam dit vanzelf op. De wond kan verkleuren van rood naar blauw, groen en geel. Een enkele keer moet de wond opnieuw geopend worden om het bloed te verwijderen. Soms wordt er een drain achtergelaten in het wondgebied, die later verwijderd wordt.

Pneumothorax of klaplong

Een heel enkele keer is de zijtak van de sleutelbeenader te klein om de elektrode door te voeren. In dat geval moet de sleutelbeenader rechtstreeks aangeprikt worden. Deze ader ligt dichtbij de linkerlong. De long kan hierbij geraakt worden waardoor een klaplong kan ontstaan. Er lekt dan lucht uit de long in de borstholte waardoor de long zich niet goed kan ontplooien. Dit kan kortademigheid en pijn in de borststreek veroorzaken. Bijna altijd herstelt een klaplong uiteindelijk zonder verdere problemen. 

Infectie

Bij elke operatie is er een kans op infectie of ontsteking. Dit kan gebeuren na dagen of weken, maar soms ook na vele jaren. Soms kan de infectie met antibiotica worden behandeld, maar vaak is het beter de ICD en de draden tijdelijk te verwijderen. Pas nadat de infectie bestreden is kan een nieuw ICD systeem ingebracht worden. De kans op infectie wordt groter naarmate de ICD-pocket vaker geopend wordt.

Dislocatie (het loslaten van de draad in het hart)

Heel soms kan het voorkomen dat de draad van zijn plaats raakt. Hiervoor is een nieuwe ingreep nodig. 

Onterechte schok

Bij een onterechte schok werkt de ICD zoals ingesteld, maar de ritmestoornis is niet levensbedreigend of de ICD reageert op een stoorsignaal van buitenaf. Ook beschadiging van de elektrode kan stoorsignalen geven. Naarmate de elektrode in leeftijd toeneemt, wordt het risico hierop groter.

ICD mist belangrijke ritmestoornissen

Op de plaats van contact met het hart kan een enkele keer bindweefsel ontstaan tussen de tip van de elektrode en de hartspier. Door deze grotere afstand met de hartspier kan het elektrisch signaal van het hart minder goed worden waargenomen. Als het signaal te klein wordt, kan de ICD belangrijke ritmestoornissen missen.

Trombose

Soms wordt de ader waar de draden ingebracht zijn, afgesloten door een bloedstolsel. Dit kan leiden tot zwelling of blauwe verkleuring van de arm of de hand.

Ervaart u een van boven beschreven klachten, neemt dan contact op met de polikliniek Cardiologie.

Leefregels in de eerste weken

Wondverzorging

• Als de verdoving is uitgewerkt, kunt u wondpijn krijgen. Dit zal binnen enkele dagen afnemen. U kunt maximaal  4 keer per dag 1000 mg paracetamol innemen.
• De hechtingen onder de huid verdwijnen vanzelf. Het kan zijn dat ook aan de buitenkant van de wond een stukje hechtdraad zichtbaar is. Ook dit laat na enkele weken vanzelf los. Als de wond gelijmd is, hoeft u er geen pleister op te doen.
• Als de wond goed droog is, mag u de volgende dag weer kortdurend (5 minuten) douchen. U kunt een milde shampoo gebruiken. U mag de eerste week niet in bad vanwege het risico op infectie en het week worden van de wond.
• Wrijf niet over de wond.
• De pulsgenerator en de aansluiting van de elektrode zijn vaak voelbaar onder het litteken en ook zichtbaar als een verhevenheid. Van de elektroden in het hart merkt u niets. Soms kan, ook na weken tot jaren, de ICD verschuiven in de pocket en bij sommige houdingen tegen de huid drukken. Dit kan gevoelig zijn. Als de ICD verder vrij onder de huid ligt zonder continue klachten te geven is er geen probleem.

Bewegingsbeperking

• Gedurende twee weken moet u voorzichtig zijn met tillen, rekken, strekken en activiteiten die krachtsinspanning met zich meebrengen. Beperk bewegingen waarbij de elleboog boven schouderhoogte komt of waarbij de arm naar achteren beweegt zoveel mogelijk. Slapen op de linkerzijde is toegestaan.
• Fietsen is toegestaan na twee weken. Tot die tijd kunnen onverwachte bewegingen in druk verkeer tot wondproblemen leiden. Zorg ervoor dat u tijdens het fietsen de arm niet overmatig
  strekt en belast.
• Zwemmen is gedurende zes weken niet toegestaan vanwege de kans op infectie en belasting van de wond en elektrode.

Wanneer neemt u direct contact op?

Neem in onderstaande gevallen tijdens kantooruren contact op met de polikliniek Cardiologie in het Catharina Ziekenhuis:

• bij zwelling of de aanwezigheid van pus;
• bij toenemende of plots optredende pijn;
• bij roodheid van de wond;
• bij zwelling of blauwe verkleuring van de arm of hand;
• na een schok van de ICD. 

Een schok van de ICD

Het is nooit te voorspellen of en wanneer een ritmestoornis optreedt. De meeste mensen voelen een ICD schok niet aankomen. Als u wel merkt dat u een ritmestoornis krijgt of als u plotseling duizelig wordt, kunt u het beste gaan zitten of liggen. Vertel uw omgeving waarom u dat doet. Vraag iemand bij u te blijven tot u zich weer beter voelt. Wacht de therapie van de ICD af.

Na signalering van een levensbedreigende ritmestoornis heeft de ICD tien tot vijftien seconden nodig om deze te beoordelen en er therapie op af te geven. Voordat omstanders beseffen dat er iets ernstigs met u aan de hand is, heeft de ICD al een schok afgegeven en bent u waarschijnlijk weer bij bewustzijn.

Als u langer dan een minuut buiten bewustzijn blijft, moeten omstanders starten met reanimeren en de gebruikelijke procedure volgen. 

Een uitwendige defibrillator of AED mag indien nodig gebruikt worden. In de praktijk zal dit bijna nooit nodig zijn. Voordat deze is opgehaald en aangesloten, is uw ICD al in werking getreden.

Door de elektrische schok trekken uw borst- en armspieren krachtig samen. Het is niet erg als iemand u op dat moment aanraakt of vasthoudt; deze persoon krijgt geen stroom en voelt alleen de samentrekking van uw spieren.

De ICD kan een schok afgeven als u nog bij bewustzijn bent, maar meestal bent u niet meer bij kennis. Een bewust meegemaakte schok kan aanvoelen als een krachtige, pijnlijke klap op de borst, die kort maar hevig is. Naderhand kunt u vermoeid zijn en spierpijn hebben aan de kant van de ICD.

Hoe te handelen na een schok

Situatie 1

• U heeft één schok gehad van de ICD
• U voelt zicht goed
• U maakt binnen 24 uur (tijdens kantooruren) een afspraak met de ICD technicus (bereikbaar via de polikliniek Cardiologie).

Voelt u zich onzeker of angstig na de schok? Dan kunt u eventueel buiten kantooruren contact opnemen met de dienstdoende assistent cardiologie via het algemeen nummer van het Catharina Ziekenhuis.

Tijdens de afspraak meet de ICD technicus de ICD door. Aan de hand van deze gegevens wordt bepaald of de ICD terecht heeft ingegrepen. Indien nodig worden de instellingen van de ICD veranderd. Het is ook mogelijk dat uw medicatie wordt aangepast.

Situatie 2

• U heeft één schok gehad van de ICD
• U heeft klachten van duizeligheid, kortademigheid of druk op de borst
• U of een omstander belt 112

U wordt zo snel mogelijk naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis gebracht. De ICD heeft weliswaar de hartstilstand behandeld, maar mogelijk is er meer aan de hand aangezien u nog klachten heeft nadien.

Situatie 3

• U heeft meer dan twee schokken gehad in 24 uur
• U of een omstander belt 112

Het is niet gebruikelijk dat een ICD meer dan twee schokken moet geven. Meestal is er dan meer aan de hand. De oorzaak daarvan moet onderzocht worden in het ziekenhuis.

In alle gevallen waarbij de ICD een schok heeft afgegeven geldt dat u niet zelf een auto mag besturen.

Emotionele verwerking

Het dragen van een ICD wordt door iedereen anders ervaren en beleefd. Bij de meeste patiënten verdwijnt de angst en onzekerheid over de ICD en wordt het dragen van de ICD na een tijd niet meer als belastend of beperkend ervaren. Het kan zelfs meer bewegingsvrijheid geven, omdat u niet meer met de constante angst leeft om getroffen te worden door een ernstige hartritmestoornis buiten het bereik van directe medische hulp. Ook voor partners of naasten van de ICD drager, kan de periode na plaatsing van de ICD moeilijk zijn. Zij kunnen dezelfde angst en onzekerheid ervaren. 

Het ingrijpen van de ICD kan dubbele gevoelens teweegbrengen. Enerzijds is het een geruststelling dat de ICD heeft gewerkt, maar anderzijds beseft u ook dat u het zonder ICD mogelijk niet had overleefd. Het is heel normaal dat u de eerste tijd wat emotioneler bent, onrustig slaapt, sneller geïrriteerd bent en u minder goed kan concentreren. De meeste mensen die een schok van de ICD hebben gehad, komen dit gelukkig snel weer te boven.

Ook voor uw partner of naasten kan de schok een ingrijpende ervaring zijn welke heftige emoties met zich meebrengt. Ze waren er mogelijk bij toen u buiten bewustzijn raakte en de schok kreeg. Omdat zij de schok anders beleven dan uzelf, kan dit tot onbegrip leiden voor elkaars situatie. Het is belangrijk dat u daar samen of met anderen over praat. Zonodig kunt u een afspraak maken met uw huisarts.

Als u dat op prijs stelt, kunt u via de technicus een telefonische afspraak maken met de ICD verpleegkundige. Zij luistert naar uw verhaal, geeft uitleg over de oorzaak van het ingrijpen van uw ICD en helpt u waar nodig bij het verwerkingsproces. De cardioloog kan u eventueel doorverwijzen voor hartrevalidatie of naar een medisch psycholoog. 

Controle door de ICD technicus

De ICD wordt ieder half jaar gecontroleerd door de ICD technicus. Dit is een controle waarbij de ICD technicus onderzoekt of de ICD nog goed werkt. De controle duurt ongeveer een kwartier en is pijnloos. Wel kunt u uw hart even sneller voelen kloppen of een vreemd gevoel in uw keel krijgen.

U neemt plaats op een onderzoekstafel waarna de technicus vier elektroden aanbrengt op uw armen en benen om het hartritme in beeld te brengen. Met behulp van een programmer leest de technicus alle instellingen en opgeslagen gegevens uit de ICD. Er wordt gekeken naar de levensduur van de batterij, de kwaliteit van de elektroden, of u hartritmestoornissen heeft gehad en welke therapie de ICD daarop heeft afgegeven. Zonodig kunnen de instellingen aangepast worden.

Telemonitoring

In het Catharina Ziekenhuis wordt naast de fysieke controles gebruik gemaakt van controle op afstand. Dit betekent dat afwijkende gegevens uit de ICD automatisch via een zendertje of via een app op uw telefoon naar het ziekenhuis worden verzonden. U wordt gebeld door een gespecialiseerd “Remote Care” verpleegkundige als actie gewenst is op deze zending. Als u hartritmestoornissen voelt, kunt u na telefonisch overleg, ook zelf een zending doen zodat de Remote Care verpleegkundige direct mee kan kijken.
U krijgt dit zendertje aangeboden bij de eerste controle na ICD implantatie. U krijgt dan uitgebreide instructies.

Waarschuwingssignalen

Naast de technische controles in het ziekenhuis voert de ICD iedere nacht een automatische zelftest uit. Als één van de metingen geen goed resultaat geeft, kan afhankelijk van het merk ICD en de instellingen, een piep- of trilsignaal worden afgegeven. Het tijdstip waarop dit gebeurt en het soort signaal is afhankelijk van het merk ICD dat u heeft. Het signaal is duidelijk te horen of te voelen en voor u een teken om contact met de ICD technicus op te nemen. Deze kan beoordelen wat er aan de hand is. Er is voldoende tijd om rustig naar het ziekenhuis te komen na telefonisch overleg. Als u de signalen niet meteen gehoord heeft, is dat niet erg. De alarmering blijft elke dag terugkomen, totdat deze is uitgezet door de ICD technicus. Bij de eerste controle kan de technicus u het signaal laten horen of voelen. Ook kan hij u vertellen of er andere alarmen staan ingesteld en wat u in dat geval moet doen.

Deelname aan het verkeer

Autorijden

U krijgt een ICD omdat u een groter risico heeft op levensbedreigende hartritmestoornissen. Bij het afgaan van de ICD kunnen ongecontroleerde bewegingen optreden en mogelijk verliest u het bewustzijn. Dit kan ernstige gevolgen hebben voor uzelf en de andere verkeersdeelnemers.

Na ICD implantatie voldoet uw huidige rijbewijs niet meer aan de medische geschiktheidseisen waaronder het destijds is afgegeven. Om zowel juridisch als verzekeringstechnisch gedekt te zijn, dient u een nieuw rijbewijs aan te vragen met code 100 of 101. Met code 100 mag u onbeperkt privé rijden. Met code 101 mag u onbeperkt privé rijden en maximaal 4 uur per dag beroepsmatig. In het laatste geval mag u geen klanten, stagiaires of collega’s vervoeren.

Met het ICD rijbewijs mag u alleen motorvoertuigen besturen van de volgende rijbewijscategorieën (‘groep 1’):

• A motorrijwielen
• B personenauto’s
• B+E personenauto’s met aanhanger

Als ICD drager mag u onder geen enkele voorwaarde motorvoertuigen besturen uit de volgende rijbewijscategorieën (‘groep 2’, groot rijbewijs):

• C vrachtwagen
• C + E vrachtwagen met aanhanger
• D busrijbewijs
• D + E busrijbewijs met aanhanger

Wettelijke wachttijden

Een rijbewijs met code 100 of 101 kan pas worden aangevraagd na een wettelijk bepaalde wachttijd. Dit is afhankelijk van de aanleiding tot ICD implantatie. Heeft u een ICD uit voorzorg vanwege een verhoogd risico op levensbedreigende hartritmestoornissen, dan noemen we dat primaire preventie. Kreeg u de ICD na een levensbedreigende hartritmestoornis dan valt het onder secundaire preventie.
Na deze wettelijke wachttijd komt u bij de technische controle en wordt de aanvraag in gang gezet.
Heeft u een ICD en krijgt u een shock dan volgt er ook een periode waarin u even niet mag rijden. U hoeft niet opnieuw een rijbewijs aan te vragen maar er dient wel eerst een technische controle plaats te vinden.

Tabel 1. Wettelijke wachttijden

Aanvraag rijbewijs

Om het rijbewijs met code 100 of 101 te verkrijgen, heeft het CBR een aantal gegevens nodig.

• Geschiktheidsverklaring
  Afhankelijk van de aanleiding tot ICD implantatie komt u na 2 weken of 2 maanden op controle bij de ICD technicus. Als blijkt dat de ICD in deze periode geen schok heeft afgegeven, wordt een geschiktheidsverklaring opgemaakt. Deze wordt ondertekend door de cardioloog van het Catharina Ziekenhuis en digitaal naar het CBR toegestuurd.
• Gezondheidsverklaring
  Dit formulier moet u zelf regelen. U dient dit tegen betaling met uw DigiD code binnen 48 uur na de ICD implantatie in te vullen op de website van het CBR. Het formulier bestaat uit een aantal vragen die u naar waarheid moet invullen. Bij de vraag over ziekten van uw hart en bloedvaten moet u aangeven dat u een ICD heeft. Blijkt uit de vragenlijst andere gezondheidsproblematiek, dan kan het zijn dat u nog een andere specialist moet bezoeken. Na het invullen ontvangt u van het CBR doorgaans binnen 1 week maar uiterlijk binnen vier weken een ZD-code. Deze code heeft het ziekenhuis nodig om de geschiktheidsverklaring in te kunnen vullen. Aanvullende instructies volgen na de operatie.
• 75+ keuringsrapport (indien van toepassing)
  Verloopt uw huidige rijbewijs op de leeftijd van 75 jaar of ouder? Dan dient u gebruik te maken van de gezondheidsverklaring 75+ met keuringsverslag. In dit geval zult u een verplichte medische keuring voor 75 jarigen moeten ondergaan.
• Werkgeversverklaring bij beroepsmatig gebruik Code 101
  Uw werkgever moet een verklaring invullen waaruit blijkt dat u niet meer dan 4 uur per dag rijdt. Deze verklaring is te downloaden via de website van het CBR. Bent u zelfstandig beroepsbeoefenaar dan mag u deze verklaring zelf invullen. U moet dan wel een uittreksel meesturen van uw inschrijving bij de Kamer van Koophandel.

U krijgt van het CBR binnen enkele weken een ‘verklaring van geschiktheid’ thuisgestuurd. Met deze verklaring kunt u bij het gemeentehuis tegen betaling het nieuwe rijbewijs met code 100 of 101 aanvragen. Dit duurt gemiddeld vijf werkdagen. Het oude rijbewijs levert u in. Vanaf dat moment mag u weer rijden. Het nieuwe rijbewijs is vijf jaar geldig.

Besturen van bromfiets en scooter

Voor het besturen van een bromfiets (rijbewijs AM) gelden geen medische eisen. Voor het besturen ervan heeft u geen speciaal ICD rijbewijs nodig.

Bij een elektrische scooter wordt gekeken naar het vermogen en de maximum te behalen snelheid om te bepalen of er sprake is van een bromfiets (rijbewijs AM) of motorfiets (rijbewijs A).

• Heeft u een elektrische scooter met een nominaal constant maximumvermogen van 4 kilowatt en gaat deze niet sneller dan 45 kilometer per uur, dan valt deze in de categorie bromfiets (rijbewijs AM). In dat geval gelden voor het besturen ervan geen medische eisen.
• Heeft uw voertuig meer vermogen en/of rijdt het sneller dan 45 kilometer per uur dan wordt het door de wet beschouwd als een motorfiets (rijbewijs A). In dat geval zijn de medische eisen gelijk aan die voor het besturen van een auto. U heeft dan een ICD rijbewijs nodig om de scooter te besturen.

Vaarbewijs

Het is u, als ICD drager, niet toegestaan een groot vaarbewijs of rijnpatent te voeren. Wel kunt u een klein vaarbewijs (voor pleziervaart en specifieke kleine beroepsvaart) aanvragen vanaf twee maanden na de implantatie en vanaf twee maanden na iedere schok. U dient hiervoor een specialistisch rapport te overleggen, waaruit blijkt dat de ICD in deze periode geen schokken heeft afgegeven en dat de ICD niet beïnvloed wordt door elektromagnetische straling. De geldigheidsduur van het vaarbewijs is vijf jaar.

Reizen

Reizen met een ICD is geen probleem. In sommige gevallen wordt het echter afgeraden omdat de onderliggende hartziekte dat niet toelaat. Uw cardioloog kan u hierover adviseren. Zorg ervoor dat u de ICD identiteitskaart tijdens het reizen altijd bij u draagt.

De fabrikanten die in Nederland ICD’s leveren, zijn internationale ondernemingen die in veel landen vertegenwoordigd zijn. Zij beschikken daarom over lijsten van ziekenhuizen waar u bij problemen terecht kunt. Als de fabrikant die uw ICD geleverd heeft, vertegenwoordigd is in het land waar u verblijft, dan kunt u ook daar om informatie vragen; in sommige gevallen zelfs 24 uur per dag. De adressen van de vestigingen vindt u onder andere op de websites van de firma’s.

Houd er rekening mee, dat het aantal mogelijkheden voor controle in de westerse wereld aanmerkelijk groter is dan bijvoorbeeld in Centraal Azië en in de binnenlanden van Zuid-Afrika.

Luchthavenbeveiling

Hoewel het passeren van de detectiepoortjes geen gevaar oplevert voor de ICD, bent u als ICD drager momenteel niet verplicht ze te passeren. Het alarm kan afgaan, omdat de ICD metalen onderdelen bevat. U kunt voor alle zekerheid kiezen voor handmatig fouilleren. Toon het bewakingspersoneel uw ICD identiteitskaart en vraag of men u handmatig wil fouilleren. Als u met een sensorstaaf gefouilleerd wordt, dient deze niet ter hoogte van de ICD gehouden te worden.

Op Schiphol is voor controle een securityscan in de vorm van een detectiepoort waar je in moet staan. Binnen anderhalve seconde vindt een check plaats. Deze is ongevaarlijk voor ICD dragers.

Autorijden in het buitenland

Alle landen die lid zijn van de Europese unie, inclusief Noorwegen, IJsland en Liechtenstein erkennen elkaars rijbewijzen. Daarom mag u als Nederlandse ICD drager in die landen met een geldig rijbewijs met daarop code 100 of 101 gewoon rijden. Bij een eventuele controle zult u wel aan de agent moeten uitleggen, dat code 100 betekent: “for private driving only” en code 101 “for restricted commercial driving only”. In het buitenland kent men deze codes op een rijbewijs namelijk niet.

Een schok of ritmestoornissen in het buitenland

Indien u na het afgeven van een schok geen klachten heeft, kunt u het beste binnen 24 uur contact opnemen met het ziekenhuis waar u in Nederland onder behandeling bent. Het is namelijk niet altijd noodzakelijk dat u in het buitenland een ziekenhuis bezoekt.

Als u zich na een ritmestoornis of na het ingrijpen van de ICD onwel blijft voelen, pijn op de borst heeft, benauwd bent of als het apparaat meerdere schokken achter elkaar afgeeft, laat dan direct een ambulance bellen. U kunt het alarmnummer 112 bellen in alle landen van de Europese Unie (EU). U wordt dan naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis gebracht. Daar kan contact worden opgenomen met een ziekenhuis waar men bekend is met ICD’s.

Sporten/lichaamsbeweging

Het dragen van een ICD is geen reden om van sport of een andere vrijetijdsbesteding af te zien. Wel kan het zijn dat de cardioloog u een bepaalde vorm van sport of beweging afraadt vanwege de onderliggende hartziekte.

Bouw uw activiteiten geleidelijk aan op. Laat u vergezellen door iemand die op de hoogte is van uw situatie. Vermijd bij voorkeur contactsporten, zoals judo, karate, basketbal en handbal vanwege het risico op verplaatsing en beschadiging van de elektroden. Bij een eenmalige harde klap zal misschien alleen de huid beschadigen. De pulsgenerator zelf is gemaakt van titanium en zo goed in elkaar gelast dat het niet waarschijnlijk is dat deze kapotgaat.

Het spelen van een partijtje tennis en badminton is in principe geen probleem. Wees wel voorzichtig als u de arm aan de kant van de pulsgenerator gebruikt.

Vermijd sporten waarbij het gevaarlijk is om (tijdelijk) buiten bewustzijn te raken bij het optreden van een hartritmestoornis. Denk hierbij aan parachute springen, hanggliding, abseilen en duiken.

Geadviseerd wordt om niet alleen te zwemmen. Als u een hartritmestoornis krijgt en ten gevolge hiervan tijdelijk wegraakt, is de kans reëel dat u verdrinkt. Zwem dus altijd met iemand in de buurt die op de hoogte is van uw situatie en zo nodig hulp kan bieden.

Als u gaat vissen, zorg dan dat u een stuk van de kant af zit. Draag eventueel een zwemvest.

Veel ICD dragers zijn bang een schok te krijgen, omdat de hartfrequentie stijgt bij lichamelijke inspanning. De ICD is echter zodanig ingesteld, dat deze in de meeste gevallen kan onderscheiden of er sprake is van een natuurlijk verhoogde hartslag (waarbij niet ingegrepen hoeft te worden) of een snelle hartslag veroorzaakt door een hartritmestoornis.

De ICD staat seksueel contact niet in de weg. De onderliggende ziektegeschiedenis, angstgevoelens en het gebruik van bepaalde medicatie kunnen echter belemmerend werken in de seksuele beleving. Een eventuele schok is voor uw partner ongevaarlijk.

Invloed van elektromagnetische velden

Sterke elektromagnetische velden kunnen stoorsignalen geven waardoor de werking van de ICD tijdelijk verstoord kan raken. Vaak merkt u hier niets van. Zodra u zich van de bron verwijdert, gaat de ICD weer normaal functioneren. In uitzonderlijke gevallen kan de ICD een onterechte schok afgeven. Dit is niet schadelijk voor de ICD, maar wel vervelend voor u als drager. Elektromagnetische velden die sterk genoeg zijn om de ICD te beïnvloeden, komen meestal slechts voor in industriële omgevingen. Huishoudelijke apparaten hebben bij normaal gebruik over het algemeen geen invloed op de ICD, mits het apparatuur betreft die in goede staat van onderhoud verkeert en elektrisch goed geaard is.

Houd bij elektrisch gereedschap, afhankelijk van het apparaat, 15 tot 30 centimeter afstand. Deze afstand geldt vooral omdat het trillen tegen de ICD de aansluiting van de elektroden zou kunnen beschadigen. Het gebruik van mobiele telefoons vormt geen gevaar voor uw ICD. U mag deze echter niet in het borstzakje boven de ICD bewaren.

U kunt zonder problemen door antidiefstalpoortjes in winkels lopen als u daar op wandelsnelheid doorheen gaat en er niet in stil blijft staan of op leunt. Soms is de controle door detectiepoortjes scherper afgesteld zoals bij de rechtbank, gevangenis, luchthaven en grote winkelketens in diefstalgevoelige steden. Dan bestaat de kans dat er een alarm afgaat als u het detectiepoortje passeert, omdat de ICD metalen onderdelen bevat. U kunt in dat geval uw ICD identiteitskaart tonen en u handmatig laten fouilleren.

Als u een specialist of tandarts bezoekt, is het goed te melden dat u ICD drager bent. Er zijn bepaalde onderzoeken of behandelingen die vermeden moeten worden of waarbij voorzorgsmaatregelen genomen moeten worden (denk hierbij aan het gebruik van een elektrisch mes tijdens een operatie of een MRI scan). Vraag de specialist bij twijfel contact op te nemen met de cardioloog.

In de bijlage zijn tabellen opgenomen waarin wordt vermeld welke apparaten u veilig kunt gebruiken.

Werk

Over het algemeen levert werkhervatting geen problemen op. Er is een aantal uitzonderingen. Het gaat hierbij om beroepen waarbij een kort bewustzijnsverlies als gevolg van hartritmestoornissen gevaar voor u of andere mensen kan opleveren. Denk hierbij aan een glazenwasser, bouwvakker of schilder die op grote hoogte werkt. Het kan zijn dat u voorzorgsmaatregelen moet nemen of in het ergste geval, wanneer u veel ritmestoornissen heeft, dit beroep niet meer kunt uitoefenen. Een ICD drager mag om diezelfde reden beroepsmatig geen personen vervoeren (bus, taxi, trein, metro). Ook het beroep van vrachtwagenchauffeur of rij-instructeur kunt u niet meer uitoefenen.

Als u werkzaam bent op een werkplek met grote generatoren, krachtcentrales of inductieovens, kan deze apparatuur de werking van de ICD beïnvloeden. Ook wanneer u lasser bent of op een andere manier te maken heeft met sterke elektromagnetische velden, moet u met de cardioloog en de ICD technicus overleggen in hoeverre uw werk invloed heeft op de ICD. Eventueel is het mogelijk via de fabrikant werkplekmetingen te laten verrichten.

Mammografie

Alle vrouwen van 50 tot en met 75 jaar krijgen elke twee jaar een uitnodiging voor het Bevolkingsonderzoek Borstkanker.

Als ICD drager kunt u gewoon aan het onderzoek deelnemen, zowel bij transveneuze als bij subcutane plaatsing van de ICD. Wel zijn er enkele aandachtspunten:

• Geef zelf bij het onderzoek aan dat u ICD draagster bent.
• De ICD mag niet opzij ‘geduwd’ worden.
• Als u een pijnlijk gevoel op en rond de ICD en het litteken heeft, moet u dit melden. De laboranten kunnen daar dan rekening mee houden bij het aandrukken van de borst.
• Tijdens het maken van de mammografie komt er druk op de ICD. Dit kan geen kwaad, maar geeft een extra drukkend gevoel. Laat de schouder aan de kant van de ICD tijdens het onderzoek zo ontspannen mogelijk hangen.
• Het maken van een mammografie wordt afgeraden gedurende het eerste half jaar na de ICD implantatie

Een klein deel van de borst is niet te beoordelen, omdat de ICD op de foto een ‘witte plek’ veroorzaakt. Zo nodig kan een mammografie aangevuld worden met een echo van de borst voor nader onderzoek.

Ter overweging

Uitzetten schokfunctie

Als een onbehandelbare ziekte bij u is vastgesteld of wanneer u in uw laatste levensfase bent en binnen korte tijd zal overlijden, kan het wenselijk zijn dat de schokfunctie van de ICD wordt uitgezet. Hoewel de kans klein is dat de ICD een schok moet afgeven, is het belangrijk om onnodige therapie te voorkomen. Het kan zijn dat uw behandelend arts of de cardioloog dit met u bespreekt, maar u kunt hier ook zelf om verzoeken.

Het uitzetten van de schokfunctie vindt bij voorkeur plaats in het ziekenhuis waar u onder controle bent voor de ICD. Om onrust over ongewenste schokken te voorkomen, is het verstandig dit in een stadium te laten plaatsvinden waarin u nog mobiel bent en zelf naar het ziekenhuis kunt gaan. Breng uw huisarts van het besluit tot uitzetten van de schokfunctie op de hoogte. Mocht u niet meer in staat zijn het ziekenhuis te bezoeken, dan kan het uitzetten van de schokfunctie op een andere locatie plaatsvinden. De behandelend arts neemt hiervoor contact op met de cardioloog van het ICD centrum.

Het uitzetten van de schokfunctie veroorzaakt geen acuut overlijden en heeft geen invloed op de pacemakerfunctie bij trage hartritmes. Deze functie blijft aan staan.

Verwisselen ICD generator

Wanneer tijdens de technische controle is gebleken dat de batterij van de ICD aan vervanging toe is, wordt normaliter een ICD generatorvervanging gepland (de elektroden blijven in dat geval liggen). Dit kan een moment zijn om samen met uw cardioloog te evalueren of een vervanging nog gewenst is, gezien uw leeftijd, conditie en kwaliteit van leven op dat moment.

Overlijden

Bij overlijden moet de ICD verwijderd worden. Dit dient doorgegeven te worden aan de begrafenisondernemer. De ICD bestaat uit onderdelen die als chemisch afval worden beschouwd. Voordat de ICD verwijderd wordt, moet deze worden uitgezet ter voorkoming van het afgeven van schokken tijdens de procedure.

Opleidingsziekenhuis

Het Catharina Ziekenhuis is een opleidingsziekenhuis. Wij leiden artsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners op. Dit betekent dat ook een zorgverlener in opleiding uw behandeling, onderzoek of operatie kan uitvoeren. Maar dit is niet altijd zo. Uw veiligheid staat altijd bij ons voorop. Als een zorgverlener in opleiding u helpt, werkt deze altijd onder begeleiding van een gediplomeerd zorgverlener. Als u niet wilt dat een zorgverlener in opleiding u helpt, dan kunt u dit met uw arts bespreken.

Vragen?

Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Dan kunt u deze tijdens het bezoek aan de ICD polikliniek voorafgaande aan de opname stellen. Na de ingreep kunt u bij vragen een afspraak maken met de ICD verpleegkundige, ICD technicus of de cardioloog.

Contactgegevens

Catharina Ziekenhuis
040 – 239 91 11
www.catharinaziekenhuis.nl

Polikliniek Cardiologie
040 – 239 70 00

Secretariaat Hartkatheterisatie en planning
040 – 239 57 55 (ma t/m vrij tussen 08.30 en 10.30 uur)

ICD technicus
040 – 239 70 00 (tijdens kantooruren)
040 – 239 91 11 (buiten kantooruren bij spoedgevallen, vraag naar de dienstdoende assistent cardiologie)

ICD verpleegkundigen
040 – 239 81 50 (maandag en donderdag, bereikbaar via de verpleegafdeling Cardiologie)

Verpleegafdeling Cardiologie
040 – 239 81 50

Hartlounge/Nightstay
040 – 239 57 80

Routenummer(s) en overige informatie over de afdeling Cardiologie vindt u op www.catharinaziekenhuis.nl/cardiologie

Enkele afbeeldingen in deze folder zijn ontleend aan Medtronic en Boston Scientific.

---

Bijlage 1 Uitbreiding ICD met meer elektroden

Voor de veilige behandeling van ritmestoornissen in de kamer is één elektrode in de rechter hartkamer voldoende. Soms worden extra elektroden bijgeplaatst zodat de ICD ook gebruikt kan worden als pacemaker of als hartfalenpacemaker. Zie hiervoor ook de folder ‘Pacemaker‘.

ICD met pacemaker

Als de natuurlijke pacemaker van het hart niet of te traag werkt, wordt er naast de ICD elektrode ook nog een elektrode in de rechter boezem geplaatst. Deze neemt de prikkelvorming over wanneer de sinusknoop of de av-knoop tekort schiet zodat het hart snel genoeg samentrekt. 

ICD met hartfalenpacemaker

Een ICD wordt vaak geplaatst bij mensen met hartfalen ten gevolge van een verminderde pompfunctie van de hartspier. Hartfalen geeft namelijk naast klachten van benauwdheid en vermoeidheid, ook meer risico op levensbedreigende hartritmestoornissen. De ICD corrigeert deze door het toedienen van kleine pulsjes of een shock.
Bij sommige mensen met hartfalen is er sprake van asynchronie van de linkerkamer. De buitenwand van de linkerhartkamer trekt in dat geval later samen dan de rest van de hartspier. Hierdoor wordt er minder bloed het lichaam ingepompt dan bij een gelijktijdige samentrekking.

Asynchronie wordt gezien op een echo van het hart. Ook op het ECG is een afwijking te zien; het zogenaamde linker bundeltak blok. Als er sprake is van asynchronie bij uw hartfalen, dan wordt de ICD uitgebreid met twee extra elektroden, die de samentrekking weer gelijktijdig laten verlopen. Dit type ICD wordt ook wel biventriculaire ICD genoemd omdat het twee (=bi) kamers (=ventrikels) stimuleert tot gelijktijdige samentrekking. In driekwart van de gevallen verbetert de pompfunctie van het hart door deze therapie. Dit wordt ook wel Cardiale Resynchronisatie Therapie genoemd. Uw hartfalen vermindert en daarmee verminderen de symptomen van benauwdheid en vermoeidheid in rust of na geringe inspanning. Ook als u nog weinig klachten heeft van hartfalen, voorkomt of vermindert Cardiale Resynchronisatie Therapie problemen in de toekomst.

De eerste elektrode van de biventriculaire ICD ligt in de rechterhartboezem en kijkt of en wanneer de boezems zijn samengetrokken. De tweede elektrode ligt in de rechterhartkamer; dit is de ICD elektrode. De derde elektrode ligt in het tussenschot tussen de beide hartkamers of aan de buitenkant van de linkerhartkamer. Iedere hartslag worden via de elektroden pulsjes aan de hartkamers gegeven, waardoor de linkerhartkamer weer tegelijkertijd of synchroon samentrekt met de rechterhartkamer.

---

Bijlage 2 invloed van elektronische apparatuur

In onderstaande tabellen kunt u van de meest gebruikte apparaten en meest voorkomende activiteiten terugvinden of ze voor u, als ICD-drager, veilig zijn, of dat u er voorzichtig mee moet zijn of dat u ze beter kunt vermijden. Bij bepaalde apparatuur dient voor de veiligheid een bepaalde afstand tussen het apparaat en de ICD te worden aangehouden, Dit wordt met een * aangegeven. Twijfelt u eraan of u bepaalde apparaten thuis of op het werk veilig kunt gebruiken, neem dan contact op met de ICD-technicus/ICD-begeleider of de cardioloog van het implantatiecentrum. Eventueel kan er een werkplekonderzoek gedaan worden.

Persoonlijke apparaten

---

Huishoudelijke apparaten

---

Doe-het-zelf gereedschap

---

Reizen en milieu

---

Diversen

---

Apparaten voor amusement

 

---

Medische behandelingen

Geef aan uw huisarts, tandarts en andere behandelende artsen door dat u ICD-drager bent

---

Sporten