’De moeilijkste patiënten stuur je naar Rutten!’
Prof. dr. Harm Rutten neemt vandaag, op zijn 65ste verjaardag, afscheid van zijn patiënten. Na 40 jaar in de chirurgie gewerkt te hebben, waarvan de laatste dertig als oncologisch chirurg in het Catharina Ziekenhuis, gaat hij met pensioen. Het vak helemaal loslaten, dat doet hij niet. Hij blijft als hoogleraar in het MUMC verbonden aan het ziekenhuis en gaat zich de komende tijd bezighouden met onderzoek naar complexe endeldarmkanker. “Door het doen van onderzoek hoop ik een compensatie te vinden voor het feit dat ik geen patiëntenzorg als chirurg meer doe”, aldus prof. dr. Harm Rutten.
Rutten mag met recht een pionier binnen de kankerzorg genoemd worden. Hij stond in 1991, als één van de eerste chirurg-oncologen in een niet-universitair ziekenhuis in Nederland, aan de basis van kankerzorg zoals wij deze nu kennen. “De zorg voor patiënten met kanker is de laatste 40 jaar enorm verbeterd. In de beginjaren konden we niet veel meer dan de tumor operatief verwijderen. We hadden pas zicht op de tumor tijdens de operatie. We opereerden letterlijk op zicht en tast. Beeldvormende technieken zoals een CT-scan of MRI stonden nog in de kinderschoenen. Met als resultaat dat vaak niet de hele tumor werd verwijderd en de kanker dus terugkwam bij de patiënt. Dat was frustrerend. De uitdaging om tot een betere diagnostiek en dus betere behandeling te komen, bleven me bezighouden. Daar heb ik nachten van wakker gelegen.”
Tekstboek in OK
Als jonge dokter raakte Rutten gefascineerd door tumoren. Chirurgische oncologie als specialisme bestond nog niet. Het was een onderdeel van de algemene chirurgie. Zijn gedachten gaan terug naar die tijd: “Als algemeen chirurg verrichtte je ingrepen op het gebied van vaatchirurgie, traumatologie, kinderchirurgie en oncologie. Je zag alles voorbij komen. Sommige ingrepen kwamen echter zo weinig voor dat je de leerboeken moest raadplegen, de tekstboeken met beschrijvingen van de operatie gingen soms zelfs mee de operatiekamer op. Dat is nu ondenkbaar”, vertelt Rutten.
Pionier
Rutten heeft in die 40 jaar altijd geprobeerd naast zijn patiënten te staan. “De beste zorg bieden aan mijn patiënten, in welk ziekenhuis dan ook, is voor mij altijd het allerbelangrijkste geweest. Of ik een pionier op mijn gebied ben geweest, de beste ben of in het beste ziekenhuis werk, dat heeft me nooit geïnteresseerd. Ik heb niets met ‘lijstjes’ die de diverse media elk jaar publiceren, dat zegt niks. Je kunt niets in je eentje, alleen door samen te werken, kun je stappen zetten. Je doet het met zijn allen, samen met de patiënt. Als de patiënt wakker is, dan ben je chirurg. Chirurg zijn is meer dan alleen snijden. Chirurg ben je vooral op de polikliniek in het gesprek met patiënt, die recht heeft op een goede voorlichting en een juiste eerlijke begeleiding in het hele traject”, aldus Rutten.
Samenwerking
En juist de samenwerking met andere specialisten uit diverse ziekenhuizen heeft geleid tot ontwikkeling van verschillende nieuwe behandelingen door de jaren heen. “Dat was een mooie tijd, je zette met elkaar grote stappen op het gebied van kankerzorg. Op verschillende momenten gaf het me adrenaline, want wie kan nu zeggen dat hij een leven heeft gered. De ontwikkelingen verbeterde razendsnel, waardoor we veel meer voor deze complexe patiëntengroep konden doen. Het Integraal Kankercentrum Zuid (IKZ), inmiddels opgegaan in het landelijke Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL), heeft hierin een zeer belangrijke rol gespeeld. Als een van de oudste kankerregistraties in Nederland, verzamelden zij data, brachten specialisten bij elkaar van diverse disciplines om nieuwe inzichten met elkaar te bespreken, in te voeren of onderzoek op te starten. Onze stelling was toen dat elke patiënt er in zijn eigen ziekenhuis vanuit moest kunnen gaan, de beste zorg te krijgen. Kwaliteitsregistratie werd openlijk tussen ziekenhuizen gedeeld. Betere resultaten uit een ander ziekenhuis, konden we dus direct ten goede laten komen aan onze patiënten”, benadrukt Rutten, “de World Health Organisation, kortweg WHO betitelt nu al bijna 15 jaar de Nederlandse kankerzorg als de beste in de wereld.”
Patiënten
Op de vraag of patiënten in de afgelopen 25 jaar zijn veranderd, reageert Rutten bevestigend. “Patiënten zijn beter geïnformeerd, zijn mondiger en denken mee. Nu heeft dit een hippe naam gekregen; shared decision making oftewel samen beslissen. Maar aan de houding van de specialist is niets veranderd, ook vroeger trachtte je tot de best passende oplossing te komen voor je patiënt, met de middelen die je had. Het grote verschil met vroeger is dat we veel meer behandelopties hebben voor onze kankerpatiënten, er valt nu ook daadwerkelijk iets te kiezen. Ook de mogelijkheid om niet te behandelen, heeft een duidelijkere positie gekregen.”
Kwaliteit van leven
Dat niet alleen ‘overleven’, maar ook de kwaliteit van leven een belangrijke plaats heeft gekregen, wordt binnen het Catharina Kanker Instituut al jaren erkend. “Vroeger, toen veel mensen aan kanker dood gingen, was het enige doel dit te voorkomen. Nu is de uitkomst een veel ruimer begrip geworden. Niet alleen overleven, maar ook de kwaliteit van leven, het beperken van complicaties en het voorkomen van functionele beperkingen worden meegenomen. Al deze uitkomsten bepalen mede de keuzes van patiënten. Samenwerking binnen het ziekenhuis met andere disciplines is cruciaal om onze patiënten hierin te kunnen bedienen. De expertise die binnen het Catharina Ziekenhuis, een niet-universitair ziekenhuis, voor handen is, is uitzonderlijk te noemen. We hebben hier een multidisciplinair kankercentrum, overal staat de logistiek rondom de patiënt centraal. Wat mij betreft is dit de beste verbetering ten opzichte van vroeger. Wat dat betreft neem ik met een gerust hart afscheid, het team wat hier staat, mijn opvolgers, zijn toppers op hun gebied”, benadrukt hij, “ik ben er van overtuigd dat kankerpatiënten in het Catharina Ziekenhuis de beste zorg krijgen, we draaien mee in de top van Nederland. De multidisciplinaire samenwerking binnen het Catharina Kanker Instituut hebben onderzoek en behandeling tot een ongekend succes gemaakt.”
“Door zijn onophoudelijke inzet, zijn visie, zijn vermogen samen te werken en anderen mee te laten delen in succes heeft Harm Rutten eigenhandig de kwaliteit van zorg voor patiënten met endeldarmkanker in Nederland naar een hoger niveau getild. Als het gaat om de complexe behandeling van patiënten met vergevorderde tumoren van de endeldarm is Harm Rutten een icoon en een internationaal fenomeen. ‘De moeilijkste patiënten stuur je naar Rutten’ en ze kwamen uit binnen- en buitenland. Wat zijn prestatie nog exceptioneler maakt, is dat hij zijn werk als instructeur, opleider, mentor, docent en wetenschappelijk onderzoeker ernaast deed, ’s avonds en in het weekend. Moest hij een chirurg in een ander ziekenhuis bijstaan, dan nam hij een vrije dag . Als collega-chirurg en zijn opvolger bewonder ik wat hij heeft bereikt. Ik ken geen dokter die zo evident en persoonlijk een beslissende rol heeft gespeeld in de levens van duizenden patiënten.”
Chirurg-oncoloog dr. Pim Burger
‘Foutjes’
Op de vraag of kanker in de toekomst verdwijnt, is Rutten duidelijk. “Nee! We zullen steeds beter begrijpen hoe kanker in de cel ontstaat en er zullen door onderzoek behandelingen komen die op celniveau correcties uitvoeren. Hierdoor zullen grote kankeroperaties, die ik mijn hele leven heb uitgevoerd, misschien overbodig worden. Echter, instabiliteit van ons DNA heeft evolutie mogelijk gemaakt en ‘foutjes’ die onder andere verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van kanker en vele andere ziektes zijn hier een onafscheidelijk bijproduct van. Ook weten we dat omgevingsfactoren zoals fijnstof, uitlaatgassen en levenswijze zoals overgewicht en bijvoorbeeld roken een belangrijke rol spelen. En die lijken al net zo onafscheidelijk te zijn van ons menszijn”, benadrukt hij.
Toekomst
Dat Rutten zijn pensioengerechtigde leeftijd heeft behaald, betekent niet dat hij het rustiger aan gaat doen. “Nou, ik ben wel blij dat ik meer vrije tijd krijg en dat het onderzoek niet meer in de avond of weekenden moet gebeuren. Als chirurg was het niet ongewoon dat ik meer dan 80 uur in de week maakte. Overdag zag ik patiënten en stond ik op de OK. Nu ik mij volledig op de begeleiding van promovendi kan richten met hun onderzoek naar het verbeteren van de zorg rondom complexe endeldarmkanker, wordt het een stuk rustiger. Maar ik heb ook nog vier kinderen die allemaal een oud huis hebben gekocht. En ze weten allemaal dat ik handig ben. Dus ik ben ook nog een halve aannemer en dat doe ik met veel plezier”, lacht Rutten, “dus ik ga me niet vervelen.”